مراحل شکایت کیفری چگونه است؟

زمانی که جرمی به وقوع پیوست سوالی که مطرح می شود این است که چه فرآیندی در خصوص شکایت انجام می شود، در این مقاله به موضوع مراحل شکایت کیفری چگونه است می پردازیم.

مقدمه

در ابتدا زمانی که جرمی به وقوع می پیوندد همه در شوک به سر می برند هیچ کس باور نمی کند که او بوده است. که قربانی فرد مجرم شده است.ولی بعد از مدتی متوجه می شود که باید اقدامی انجام دهد و از آن فرد شکایت کند قانون گذار در قانون مجازات اسلامی تعریفی از جرم بیان نموده و آن را قابل مجازات می داند.

همچنین می توانید از مقاله های مرتبط مانند مراحل شکایت و آیین دادرسی در جرایم اینترنتی، مراحل و طبقه بندی اجرای جرایم، آیین دادرسی دادخواست اعسار،  اعاده دادرسی در امور حقوقی، صلاحیت دادگاه های کیفری مختلف در رسیدگی به جرائم، صلاحیت دادگاه کیفری بر اساس صلاحیت جهانی و  صلاحیت دادگاه های کیفری بر اساس صلاحیت واقعی دیدن نمایید.

در صورت نیاز مشاوره با وکیل متخصص در این حوزه با ما در تماس باشید.

درخواست مشاوره

تعریف جرم و عنصر قانونی در آن

جرم مستند به ماده 2 ‌قانون مجازات اسلامی به معنی انجام اقدامات یا عدم انجام اقداماتی است که در قانون نهی شده اند و می شود گفت جرم انگاری شدند و برای آن ها تعیین مجازات شده است. پس در صورتی که رفتاری در قانون جرم انگاری نشده باشد امکان طرح شکایت کیفری وجود نخواهد داشت.

تفاوت دادخواست و شکواییه

تعریف دادخواست

نوشته ای که در آن طبق قوانین آیین دادرسی مدنی پرونده در مجتمع های قضایی حقوقی مطرح و  دادخواهی می شود در دادخواست به موضوعاتی پرداخته می شود که جرم نیست یا حتی درصورت جرم بودن از لحاظ حقوقی می بایست پرونده بررسی می شود و پرونده کیفری نیست و درنهایت محکومیت خواندگان به پرداخت مبلغی یا انجام عملی یا نهی از انجام عملی است نه حبس و شلاق و اعدام و قصاص. حتی در مواردی که درنهایت در پرونده های حقوقی حکم جلب صادر می گردد حکم اصلی پرداخت مبلغ است که درصورت نپرداختن این مبلغ و نپذیرفتن  ادعای اعسار توسط دادگاه صادر می شود. و در صورتی که بدهکار، بدهی خود را مطابق با رای دادگاه بپردازد از حکم جلبی که برای او صادر شده است رفع اثر می شود.

تعریف شکواییه

نوشته ای است که فرد شاکی مدعی وقوع جرمی می باشد و در آن می بایست شرحی از شکایت خود و نحوه وقوع جرم را بیان نماید و از قاضی پرونده درخواست محکومیت به یکی از مجازات های قانونی را نماید و در نهایت این نوشته به دادسرا یا مستقیم به دادگاه کیفری ارسال می شود.

پس به طور کلی باید گفت تشخیص در نحوه طرح دعوی بسیار مهم می باشد که پرونده از طریق کیفری طرح شکایت شود یا از طریق حقوقی و اگر اقدام اشتباهی در این خصوص شود موجب اتلاف وقت و هزینه می شود به طور مثال شخصی خانه یا ماشین خود را فروخته است و خریدار ثمن معامله را پرداخت ننموده حال اگر در خصوص این موضوع فروشنده اقدام به طرح شکایت کیفری نماید با گذشت چندین ماه در آخر سر دادسرا اقدام به صدور قرار منع تعقیب به جهت جرم نبودن عمل صادر خواهد شد و می بایست در این خصوص اقدام به طرح دعوی حقوقی نمود و یا اگر شخصی مدعی این باشد که ملکی را از شخصی خریده است که در واقع مالک آن ملک نبوده است و حال به این جهت می خواهد دادخواست بطلان معامله را در دادگاه حقوقی مطرح کند امکان دارد دعوی توسط دادگاه حقوقی رد شود چرا که می بایست این ادعا یعنی فروش مال غیر در دادگاه کیفری اثبات شود پس باید گفت طرح شکایت اولیه موضوعی بسیار مهم می باشد. پس بهتر است قبل از طرح هر گونه شکایتی با وکیل متخصص در جرائم کیفری مشورت نمایید. 

مراحل انجام شکایت کیفری 

قدم اول :کلانتری یا دفترخدمات قضایی 

در برخی جرایم قدم اول مراجعه به کلانتری و شرح ماجراست وبه بیان حقوقی تر اعلام جرم است و از این طریق پرونده تشکیل می شود و ممکن است اگر لازم باشد گزارش مامور کلانتری روی پرونده قرارگیرد  ولی در تمام موارد این طور نمی باشد که ابتدا به ساکن به کلانتری مراجعه کرد و ممکن است در مراحل بعدی اگر لازم باشد به کلانتری پرونده ارجاع شود پس قدم اول در شکایت کیفری تشکیل پرونده است، یا در کلانتری و یا در دفاتر خدمات قضایی اقدام به ثبت شکواییه نمایید.

قدم دوم :دادسرای عمومی و انقلاب

شکایت شما بعد از ارسال شکواییه به دادسرا ارسال می شود یعنی چون موضوع شما کیفری است ، یا به عبارتی جرم است باید به دادسرا ارجاع شود نه به مجتمع عمومی حقوقی.

پرسش : کدام دادسرا صالح به رسیدگی در پرونده های کیفری است؟

طبق قانون آیین دادرسی کیفری عموما نزدیک ترین دادسرا در محل وقوع جرم صالح به رسیدگی است. به طور مثال اگر شما مدعی وقوع سرقت در محدوده بازار بزرگ تهران می باشید دادسرای که در نزدیکی بازار وجود دارد صالح به رسیدگی به این دعوی می باشد و شخص نمی تواند در دادسرا محل سکونت خود اقدام به طرح دعوی نماید.

بازپرس و دادیار در مراحل پرونده های کیفری

به طور کلی مقامات قضایی در دادسرا به سه دسته تقسیم می شود دادیار، بازپرس، دادستان که هر کدام وظایف و صلاحیت هایی دارند ولی به طور کلی باید گفت بازپرس صلاحیت رسیدگی به جرایم سنگین را دارد مثل جرایم تعزیری درجه سه به بالا و دادیار در این جرایم حق دخالت ندارد و اصلا این گونه جرایم نمی تواند به دادیار جهت رسیدگی ارجاع شود، دادیار صلاحیت رسیدگی به جرایم سبک تر را دارد واکثر تصمیمات دادیار می بایست به تایید دادستان نیز برسد، دادستان بالاترین مقام قضایی در دادسرا می باشد و ریاست اداری دادسرا و همچنین تایید بعضی اقدامات بازپرس با او می باشد.

قدم سوم: اخذ توضیحات

بعد از ارجاع پرونده به دادسرای صالح شما باید منتظر بمانید که بازپرس یا دادیار شعبه رسیدگی کننده به شما ابلاغیه حضور جهت اخذ توضیح ارسال نمایند که معمولا در ابلاغ ۵ روز مهلت می دهند که برای اخذ توضیحات به دادسرا مراجعه کنید بعد از مراجعه باید هر آن چه اتفاق افتاده را به طور کامل بیان نمایید و مدارک لازمه را ارائه دهید بازپرس یا دادیار صحبت های شما را می شنود و سوالات لازم را از شما می پرسد هرمدرکی که لازم باشد از شما می خواهد.می توانید توضیحات را خود بنویسید یا قاضی آن را بنویسد البته بهتر است که حتما با وکیل خود به این جلسات بروید و صورتجلسه اخذ توضیحات توسط وکیل شما پر و نوشته شود. 

اهمیت حضور وکیل در کنار شما از آن جهت است که اگر شما در شرح شکایت خود و ارائه مدارک به خوبی عمل ننمایید و مقام رسیدگی کننده احساس کند شرحی که شما از پرونده بیان نموده اید فاقد وصف کیفری است یا آنکه شکایتی که شما نموده اید منطبق بر عنوان قانونی نباشد بدون آنکه ابلاغیه به جهت حضور متهم برای ادای توضیحات صادر کند اقدام به صدور قرار منع تعقیب می نماید. 

قدم چهارم : دستور انجام تحقیقات توسط مقام قضایی

پس از آنکه شاکی شرحی از شکایت خود را بیان نمود و مقام رسیدگی کننده در صورت اینکه ظن وقوع جرم را دهد دستور انجام تحقیقات را می دهد به طور مثال شخصی که مدعی می باشد از حساب بانکی او برداشت غیر قانونی صورت پذیرفته است مقام قضایی به پلیس فتا دستور می دهد تاریخ  و زمان دقیق برداشت مبلغ از حساب شاکی بررسی شود و در ادامه توسط چه شخصی این اقدام صورت پذیرفته است و پول به حساب هایی رفته است. 

قدم پنجم: ابلاغ به متشاکی 

متشاکی همان فرد یا افرادی است که شما از او شکایت نمودید نام دیگر این فرد در علم حقوق مشتکی عنه است. در مرحله دادسرا قاضی دستور می دهد که به این فرد ابلاغ بزنند که برای دفاع در مهلتی معین در دادسرا حاضر شود.گاهی در ابلاغ ذکر شده که باید مشتکی عنه با ضامن به دادسرا بیاید که در صورتی که مقام قضایی حضور ضامن یا وثیقه گذار را در ابلاغیه لازم بداند بدان معنا است که اتهام انتسابی به مشتکی عنه را وارد می داند و به خاطر اینکه او از دسترس خارج نشود برای او قرار تامین کیفری صادر نموده است.

قدم ششم : صدور قرار تامین کیفری برای متهم : 

پس از احضار متهم در صورتی که مقام قضایی اتهام را متوجه متهم بداند برای او اقدام به صدور قرار تامین کیفری می نماید که ساده ترین آن التزام به حضور با قول شرف است که در جرایم بسیار سبک صادر می شود و سنگین ترین قرار تامین کیفری قرار وثیقه یا بازداشت موقت می باشد.

فلسفه صدور قرار تامین کیفری چیست ؟ 

به دو دلیل می بایست برای متهم قرار تامین کیفری صادر نمود 

دلیل اول : به جهت آن که در پرونده کیفری صحبت از وقوع جرم است ، و وقوع جرم فی النفسه به حیثیت و اعتبار عمومی جامعه لطمه وارد می سازد و همچنین برای وقوع جرم توسط متهم مجازات را به دنبال دارد به همین خاطر متهم می بایست در دسترس باشد تا روند تحقیقات کامل شود چرا که اگر قرار تامین کیفری صادر شود به احتمال خیلی زیاد متهم دیگر برای رسیدگی و تحقیقات و ادامه تحمل مجازات دیگر حاضر نخواهد شد.

دلیل دوم : جبران ضرر و زیان شاکی از محل تامین اخذ شده :

در بعضی پرونده های کیفری به شاکی مستقیما زیان مالی وارد شده است به طور مثال متهم اقدام به کلاهبرداری از شاکی به مبلغ سه میلیارد تومان کرده است . در صورتی که متهم اقدام به معرفی وثیقه نموده باشد و در مرحله اجرای حکم محکومیت مجرم برای طی کردن مجازات حاضر نشود و وثیقه گذار او هم نتواند مجرم را حاضر کند از محل وثیقه ضرر و زیان شاکی پرداخت می شود.

سوال : در صورتی که ضرر و زیان شاکی از محل وثیقه پرداخت شود آیا دیگر نیازی نیست متهم مجازات تعیین شده در دادگاه را تحمل کند 

پاسخ: حتی در این فرض هم مجرم می بایست مجازات تعیین شده را تحمل کند و این موضوع باعث از بین رفتن مجازات نخواهد شد.

قدم هفتم : اخذ آخرین دفاع از متهم 

در صورتی که پس از طی شدن تحقیقات در دادسرا مقام قضایی عقیده بر مجرمیت متهم داشته باشد در مرحله آخر می بایست اقدام به اخذ اخرین دفاع از متهم نماید و متهم می بایست در این جلسه در جهت اثبات بی گناهی خود آخرین تلاش خود را انجام دهد تا بازپرس یا دادیار را مجاب نماید که رفتار ارتکابی توسط او جرم نبوده است. 

قدم هشتم : صدور کیفر خواست 

بعد از اخذ اخرین دفاع در صورتی که کما کان دادیار یا بازپرس عقیده بر وقوع جرم توسط متهم داشته باشند می بایست اقدام به صدور قرار جلب به دادرسی نمایند نکته ای که در این خصوص حائز اهمیت می باشد این این که قرار جلب به دادرسی صادر شده چه توسط دادیار چه بازپرس می بایست به تایید داستان برسد در صورت تایید دادستان قرار جلب به دادرسی تبدیل به کیفرخواست می شود.

سوال : در صورتی که دادستان با تصمیم دادیار یا بازپرس مبنی بر قرار جلب به دادرسی مخالف باشد تکلیف چیست ؟

پاسخ : در صورتی که دادیار اقدام به صدور قرار جلب به دادرسی نموده باشد دادیار موظف به تبعیت از نظر دادستان می باشد ولی در صورتی که بازپرس اقدام به صدور قرار جلب به دادرسی نموده باشد در صورتی که بر تصمیم خود پافشاری نماید پرونده جهت حل اختلاف پیش امده بین بازپرس و دادستان می بایست به دادگاه کیفری ارسال شود و قاضی دادگاه تشخیص می دهد تصمیم قضایی بازپرس درست بوده است یا دادستان.

امکان شکایت شاکی از قرار منع تعقیب صادر شده در دادسرا 

در دادسرا مقام قضایی در دو صورت مبادرت به صدور قرار منع تعقیب می نماید.

الف) در صورت جرم نبودن عمل ارتکابی از سوی متهم 

در حالت در صورت می باشد که از نظر دادیار یا بازپرس با توجه به شکایت شاکی عمل متهم در قانون جرم انگاری نشده است. 

ب) در صورت عدم کفایت دلایل 

در صورت عمل ارتکابی تشریح شده توسط شاکی در قانون واجد وصف کیفری می باشد ولی دلایل شاکی مفید این مقصود نمی باشد.

در هر دو حالت بالا می توان به تصمیم دادسرا در دادگاه کیفری اعتراض نمود و شاکی طی لایحه ای می تواند به تصمیم دادسرا اعتراض کند و پاسخ دادگاه سه حالت می باشد.

الف) تایید قرار منع تعقیب 

در این حالت دادگاه کیفری اعتراض شاکی را وارد نمی داند و قرار منع تعقیب صادر شده توسط دادسرا را تایید می نماید. 

ب)درخواست انجام تحقیقات بیشتر توسط دادسرا 

در این حالت دادگاه کیفری تحقیقات صورت گرفته توسط دادسرا را کافی نمی داند و شرحی از تحقیقاتی را می بایست دادسرا انجام دهد را قاضی دادگاه مکتوب می نماید و سپس پرونده را به دادسرا جهت انجام تحقیقات ارسال می نماید و دادسرا پس از انجام تحقیقات، مجددا پرونده را به دادگاه ارسال می کند و دادگاه با توجه به تحقیقات صورت گرفته نظر نهایی خود را اعلام می کند. 

پ) نقض قرار منع تعقیب و صدور قرار جلب به دادرسی توسط دادگاه 

در این حالت دادگاه قرار نهایی صادر شده توسط دادسرا را ناصحیح می داند و اقدام به نقض آن می نماید و پرونده را جهت صدور کیفرخواست و اخذ تامین از متهم به دادسرا ارسال می کند.

رسیدگی پرونده بصورت حضوری یا غیابی

این را باید بدانید ملاک حضوری یا غیابی بودن رای در پرونده های کیفری حضور متهم در دادگاه ملاک است حتی امکان دارد متهم در دادسرا حضور داشته باشد ولی در دادگاه امر ابلاغ به او انجام نشده باشد همچنین باید گفت صرف عدم حضور متهم یا وکیل او در دادگاه موجب غیابی شدن رای دادگاه نمی شود آنچه ملاک می باشد این است که ابلاغیه را در سامانه ثنا باز نکرده باشد و یا اگر متهم سامانه ثنا ندارد ابلاغ سنتی در آدرس متهم به او ابلاغ نشده باشد.

صدور رای در پرونده های کیفری

باید بدانید که رای در دادسرا به 2 بخش تقسیم می شود یکی قرارهایی هستند که اعدادی هستند یعنی نهایی نیستند و در صدور آن صرفا قاضی هدف تکمیل شدن مدارک پرونده را دارد مثل قرار تحقیق محلی از همسایگان در پرونده ضرب و شتم ولی قرارهای نهایی قرارهایی هستند که اگر صادر شوند پرونده از مرجع قضایی خارج شده و در مراجع بالاتر با اعتراض رسیدگی می شوند مانند قرار موقوفی تعقیب و یا قرار منع تعقیب.

با صدور کیفرخواست توسط دادسرا قاضی متشاکی را مجرم می شناسد و رای صادر می کند و پرونده رابه دادگاه ارسال می دارد و اگر نظر قاضی برائت یا منع تعقیب باشد با اعتراض شاکی پرونده به دادگاه می رود.

دادگاه کیفری دو

این دادگاه صالح به سیدگی به همه پروندههای کیفری را دارد غیر از آن چه که طبق قانون در صلاحیت دادگاه کیفری یک باشد. پس اگر پرونده شما دارای موضوعاتی نباشد که در داگاه کیفری یک بررسی می شوند مثل قتل یا تجاوز به عنف در دادگاه کیفری دو بررسی می شود.

دادگاه کیفری یک 

با توجه به ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری که مقرر می دارد « به جرایم زیر در دادگاه کیفری یک رسیدگی می شود :

الف) جرایم موجب مجازات سلب حیات 

ب) جرایم موجب حبس ابد 

پ) جرایم موجب مجازات قطع عضو یا جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن 

ت) جرایم موجب مجازات تعزیری درجه ۳ و بالاتر 

ث) جرایم سیاسی و مطبوعاتی »

سوال : منظور از مجازات سلب حیات در بند الف ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری چه می باشد ؟

پاسخ: مجازات سلب حیات موضوع بند الف این ماده ، اعم از مجازات های حدی ، تعزیری و قصاص نفس می باشد .

منظور از جرم سیاسی چه می باشد ؟

در تعریف جرم سیاسی در ماده ۱ قانون جرم سیاسی مصوب ۱۳۹۵ مقرر می دارد « هر یک از جرایم مصرح در ماده ۲ این قانون چنانچه با انگیزه اصلاح امور کشور علیه مدیریت و نهاد های سیاسی یا سیاست های داخلی یا خارجی کشور ارتکاب یابد ، بدون آنکه مرتکب ، قصد ضربه زدن به اصل نظام را داشته باشد جرم سیاسی محسوب می شود» قانون گذار در ماده ۲ قانون جرم سیاسی بیان می دارد « جرایم زیر در صورت انطباق با شرایط مقرر در ماده ۱ این قانون ، جرم سیاسی محسوب می شوند :

الف) توهین یا افتراء به روسای سه قوه ، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ،‌معاونان رئیس جمهور ، وزرا ، نمایندگان مجلس شورای اسلامی ، نمایندگان مجلس خبرگان و اعضای شورای نگهبان به واسطه مسئولیت آنان

ب) توهین به رئیس یا نماینده سیاسی کشور خارجی که در قلمرو جمهوری اسلامی وارد شده با رعایت مفاد ماده ۵۱۷ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات 

پ) جرایم مندرج در بند های (د) و (ه) ماده ۱۶ قانون فعالیت احزاب ، جمعیت ها، انجمن های سیاسی و صنفی و انجمن های اسلامی یا اقلیت های دینی شناخته شده مصوب ۱۳۶۰/۰۶/۰۷

ت)جرایم مقرر در قوانین انتخابات خبرگان رهبری، ریاست جمهوری ، مجلس شورای اسلامی ، و شوراهای اسلامی شهر و روستا با استثنای مجریان و ناظران انتخابات

ث) نشر اکاذیب »

دادگاه تجدید نظر کیفری

از آراء صادره از دادگاه های کیفری می توان درخواست تجدید نظر نمود مگر آرای خاصی که در ماده 427محدود شده اند که اگر جرم مجازاتش 3 ماه یا کمتر باشد یعنی درجه 8در ماده 19 و یا درمواردی که جرمی که انجام شده مجازات دیه آن کمتر از یک دهم باشد در این موارد رای صادره از دادگاه کیفری قطعی است.

توصیه آخر در مورد مراحل طرح شکایت کیفری :

همانطور که در بالا به تفضیل بیان شد طرح شکایت به طور اصولی و دقیق باعث صرفه جویی در وقت و هزینه شما می شود وکلا با داشتن تحصیلات آکادمیک و سال ها تجربه کاری می توانند با توجه به شرح پرونده و مدارک شما تشخیص دهند طرح چه شکایتی شما را به هدفتان نزدیک تر نماید ما به شما توصیه می کنیم حتی اگر توانایی گرفتن وکیل را ندارید قبل از طرح شکایت با وکیل مشورت نمایید در آخر باید گفت هم وکیل به عنوان اولین مجموعه ارائه دهنده خدمات حقوقی به طور تخصصی در ایران می باشد که با توجه به موضوع و دعوی شما ، پرونده به وکیل متخصص در آن حوزه ارجاع می شود پس اگر نیاز به مشاوره با وکیل متخصص را دارید هم اکنون از طریق لینک بالا درخواست مشاوره خود را ثبت نمایید تا کارشناسان ما با شما تماس گرفته تا زمینه ارتباط با وکلای متخصص جرایم کیفری را با شما فراهم نمایند تا به صورت آنلاین و در تمامی ساعات شبانه روز بتوانید با وکلا ارتباط داشته باشید.