معاملات اکراهی چیست و حکم معاملات اکراهی چیست؟

معاملات برای اینکه صحیح واقع شوند با شرایطی داشته باشند که در ماده 190 قانون مدنی ذکر شده است؛طرفین ابتدا در خصوص معامله فکر ی­کنند سود یا زیان آن را می­سنجند و بعد از اینکه صمیم به انعقاد معامله گرفتند باید رضایت خود را اعلام کنند.

بر اساس اصل حاکمیت اراده هیچ کس نمی­تواند دیگری را مجبور به معامله ای بکند که خلاف میل باطنی اش می­باشد بنابراین معاملاتی که از روی اکراه و اجبار صورت می­گیرد شرایط حقوقی متفاوتی دارد که ذیلا آن را بررسی خواهیم کرد.

معامله اکراهی چیست؟

معامله اکراهی قراردادی است که در آن شخص تحت تاثیر اکراه قرارداد را امضا می­کند و برای انجام معامله رضایت ندارد؛در معامله اکراهی شخص با اراده معامله را انجام می­دهد ولی این اراده آزادانه نیست و تحت تاثیر اکراه است.

معامله اکراهی با معامله اجباری و معامله اضطراری تفاوت دارد و هر کدام از اینها آثار حقوقی متفاوتی دارد.

در معامله اجباری شخص اراده ای در انعقاد معامله ندارد و کاملا مجبور به انعقاد قرارداد می­شود و اما در معامله اضطراری شخص اراده انجام معامله را دارد و به خاطر جلوگیری از ضرر بیشتر انقاد معامله که ضرر کمتری برایش دارد را انجام می­دهد.

برای روشن شدن کامل این موضوعات مثال هایی ذیلا آورده می­شود:

1.اگر الف فرزند ب را گروگان بگیرد و ب را تهدید کند که اگر خودروی خود را به او نفروشد به  فرزنش آسیب وارد خواهد کرد و ب خودرویش را به الف بفروشد این معامله،اکراهی است.

2.اگر الف تفنگی را بر روی شقیقه ب قرار دهد و از ب بخواهد قراردادی را امضا کند و یا به اجبار اثرانگشت وی را پای برگه ای بزند معامله ،اجباری است.

3. اگر شخصی برای فراهم کردن هزینه های عمل فرزندش خانه خود را به قیمت زیر قیمت بازار بفروشد این معامله، اضطراری است.

اکراه چیست؟

طبق ماده 202 قانون مدنی اکراه با اعمالی حاصل می­شود که بر روی یک انسان متعارف موثر باشد و او را نسبت به جان یا مال یا آبرو خود تهدید بکند به نحوی که قابل تحمل نباشد؛به عبارت دیگر اکراه عبارت است ایجاد ترس و فشار غیرعادی و غیر قابل تحمل و نامشروع در یک شخص که باعث شود وی بر خلاف رضایت خود معامله ای را انجام بدهد.

شروط محقق شدن اکره

برای اینکه اکراه محقق شود سه شرط لازم است:

1.برای اینکه اکراه محقق شود اکراه کننده باید عمل تهدید آمیزی نسبت به جان،مال یا آبرو شخص انجام بدهد بر فرض مثال وی را تهدید به قتل یا ضرب وجرح بکند.

2.تهدیدی که صورت می­گیرد باید نامشروع باشد.تهدید زمانی مشروع است که شخص به موجب قانون حق استفاده از آن را داشته باشد مثل تهدید به مراجعه به دادگاه

3.باید میان اعمال فشار وهراس و انعقاد معامله رابطه سببیت باشد یعنی اعمال تهدیدآمیز به منظور انعقاد معامله باشد همچنین تهدید باید با توجه به سن،شخصیت،اخلاق و زن یا مرد بودن عادتا غیرقابل تحمل باشد و در یک شخص متعارف موثر واقع شود.

نکات مهم در مورد اکراه

نکاتی که در مورد اکراه باید بدانیم:

1.طبق ماده 204 قانون مدنی  تهدید طرف معامله در جان یا آبروی اقوام نزدیک مثل زوج و زوجه یا فرزند هم موجب اکراه است.تهدید در مورد نزدیکان فرد باید در اراده شخص معامله کننده تاثیر بگذارد مثلا وقتی پدر را نسبت به جان فرزندش تهدید می­کنند این تهدید باید در پدر موثر باشد و باعث شود پدر با وجود عدم رضایت معامله را منعقد کند.

2.طبق ماده 205 قانون مدنی اگر شخصی که تهدید شده بداند تهدید کننده نمی­تواند تهدید خود را عملی کند و یا بدون آنکه دچار سختی بشود بتواند اکراه را از خود دفع کند و معامله را انجام ندهد این شخص دیگر مکره نیست.

این ماده همان بیانگر رابطه سببیت بین اکراه و انجام معامله است به عبارت دیگر اکراه باید سبب انعقاد معامله توسط شخص باشد.

3. طبق ماده 207 قانون مدنی اگر شخص به موجب حکم قانون ملزم به انجام معامله ای شود مکره محسوب نمی­شود مثلا شخص به موجب رای دادگاه ملزم به حضور در دفترخانه و تنظیم سند رسمی به نام خریدار می­شود.

4.مطابق ماده 208 قانون مدنی صرف اینکه شخصی از دیگری می­ترسد بدون اینکه آن شخص عمل تهدیدآمیزی انجام بدهد اکراه محسوب نمی­شود مثلا ترس از والدین بدون اینکه والدین عمل تهدیدآمیزی انجام بدهند.

5.مطابق ماده 203 قانون مدنی حتی اگر شخصی غیر از طرف مامله شخص را به انعقاد معامله اکراه کند و شخص معامله را منعقد کند باز هم معامله، اکراهی است.

حکم معاملات اکراهی چیست؟

معامله اکراهی غیرنافذ است؛چون شخص به انجام معامله رضاایت ندارد بنابراین قرارداد اکراهی غیرنافذ است و بعد از اینکه شرایط اکراهی از بین رفت شخصی که اکراه شده می­تواند معامله ای که انجام داده را بپذیرد یا رد بکند.

حکم معامله اضطراری چیست؟

در معامله اضطراری شخص برای پیشگیری از ضرر بیشتر ضرر کمتر را می­پذیرد؛معامله اضطراری به لحاظ حقوقی صحیح است حکم صحیح بودن معامله های اضطراری به دلیل آن است که معمولا اضطرار ناشی از شرایط و حالات درونی خود فرد است و عوامل بیرونی مثل تهدید وجود ندارد که رضایت شخص را از بین ببرد.

حکم معامله از روی اجبار چیست؟

معامله ای که شخص مجبور به انجام آن شده باطل است زیرا در معاملات اجباری شخص اراده انجام معامله را ندارد و به خاطر فقدان قصد چنین معامله ای باطل است.

اکراه در عقد نکاح

پرسش : اکراه در عقد نکاح چه تاثیری دارد؟

مطابق ماده 1070 قانون مدنی رضای زوجین شرط نافذ بودن عقد است و اگر شخصی که اکراه شده بعد از رفع حالت اکراه رضایت خود را اعلام نماید عقد نافذ می­شود.

بدین ترتیب در عقد نکاح نیز در صورت فقدان رضایت عقد غیرنافذ است و وقتی شخصی که اکراه شده رضایت خود را اعلام کند عقد نافذ می­شود.

نتیجه گیری 

اکراه در معاملات موجب عدم نفوذ معامله است و هر زمان که شرایط اکراه رفع شد و شخصی که اکراه شده رضایت خود را اعلام کند معامله نافذ و صحیح می­شود اما اگر شخص معامله را نپذیرد و آن را رد کند معامله باطل می­شود.

سخن پایانی

معاملات اکراهی و اضطراری و اجباری هر کدام حکم و آثار متفاوتی در قانون دارند بنابراین برای اطمینان از صحت معاملات بهتر است در مورد این معاملات و آثار حقوقی آنها اطلاعاتی داشته باشیم و در صورتی که معامله ای تحت تاثیر اکراه صورت گرفته باشد طرح دعوا و پیگیری آن را بهتر است از طریق وکیل انجام بدهید.