تعریف معاونت در جرم و شرایط لازم برای تحقق آن

تعریف معاونت در جرم و شرایط لازم برای تحقق آن، در این پژوهش به این موضوع می پردازیم. انجام فعل مجرمانه از جانب اشخاص به یک روش واحد صورت نمیگیرد. مثلا ممکن است کسی خود مستقیما فعل مجرمانه را انجام دهد اما دیگری به شخصی کمک کند تا جرمی را مرتکب شود. چنین موردی داخل در بحث معاونت و شرایط خاص آن میباشد. 

معاونت در جرم چیست؟ 

معاون جرم کسی که خود در عملیات اجرایی یک جرم شرکت نمی‌کند اما فاعل آن جرم را در ارتکاب جرم یاری می‌نماید یا آنکه وی را مصمم به ارتکاب جرم میکند. مثلا برای آنکه سارق بتواند وارد خانه شخصی شود، کلیدی را میسازد و در اختیار وی قرار میدهد و بدین ترتیب سارق را در ورود به خانه مساعدت میکند. در واقع هر جرمی دارای یک عملیات اجرایی است و اگر شخصی در این عملیات اجرایی دخالت نکند اما به نحو مرتکب اصلی را مساعدت کند، در این صورت عنوان معاون بر وی صدق میکند.

شرایط لازم برای تحقق معاونت در جرم چیست؟

برای تحقق معاونت باید چهار شرط وجود داشته باشد. یعنی در صورتی کسی که در ارتکاب  عملیات اجرایی جرم دست نداشته اما به مجرم یاری رسانده را مجازات میکنیم که چهار شرط زیر وجود داشته باشد:

1)معاونت در جرم باید جرم انگاری شده باشد.

2) مباشر و مرتکب اصلی باید جرم را انجام داده باشد.

3) معاون رکن مادی معاونت را انجام داده باشد. مثلا دیگری را تحریک کرده باشد یا وسایل وقوع جرم را بسازد.

4)قصد معاون با مباشر یکی باشد( وحدت قصد).

شرط اول معاونت در جرم: جرم انگاری معاونت

قانونگذار در ماده 126 قانون مجازات اسلامی، مصادیق معاونت را بیان نموده و طبق ماده 127، مجازات های آنرا برشمرده است. بنابراین، هر جرمی که واقع میشود، معاونت آن نیز خود جرمی مستقل محسوب میگردد و شخص باید مجازات شود.

تفاوت معاونت در جرم  و مباشرت در جرم چیست؟

مباشر کسی است که عملیات اجرایی جرم را انجام میدهد. مثلا در جرم قتل، کسی که مرتکب سلب حیات دیگری میشود، مباشر است اما معاون در این سلب حیات دخالت نمیکند فقط وسایل را در اختیار مباشر قرار میدهد. مثلا به وی تفنگی میدهد تا قاتل بدین وسیله دیگری را به قتل برساند.

شرط دوم معاونت در جرم: مباشر باید جرم را انجام داده باشد

به بیان ساده تر، کسی که در عملیات اجرایی جرم دخالت دارد باید عملی را انجام دهد که این عمل فی النفسه جرم محسوب شده و مجازاتی را در پی داشته باشد. وگرنه معاون را نمیتوان مجازات کرد. این را سیستم عاریتی مینامیم. یعنی مجازات معاونت زمانی بر شخص بار میشود که مباشر عمل مجرمانه ای را انجام داده باشد. در این رابطه باید به نکات زیر اشاره نمود:

1) جرم باید توسط مباشر کاملا ارتکاب یافته باشد یا آنکه شروع به جرم محقق شده باشد.

شروع به جرم معمولا خود جرم محسوب نمیشود مگر در مواردی که جرمی به حدی سنگین باشد که شروع به جرم آنهم مجازاتی را در پی داشته باشد در این صورت مثلا اگر شخصی شروع به جرم قتل کند و دیگری وی را مساعدت کند اما جرم کاملا به نتیجه نرسد، در این صورت معاونت در شروع به جرم پذیرفته شده است. نتیجه این بحث این است که اگر مثلی شخصی به دیگری تفنگی دهد و وی را تطمیع به کشتن ثالث کند اما شخص اقدامی انجام ندهد، معاونت در قتل محقق نشده است ولو آنکه شخص تطمیع کننده علاقه زیادی به وقوع قتل داشته باشد.

2) معاونت باید کامل انجام شده باشد و شروع به معاونت جرم نیست. مثلا شخصی دیگری را کاملا تطمیع کند یا وسایل ارتکاب جرم را در اختیار وی بگذارد.

3) در رابطه با علل موجهه، چون خود عمل جرم نیست، معاونت در آن هم جرم نخواهد بود.

علل موجهه جرم را در مقالات دیگری بیان نمودیم. مثلا فرض کنید که شخصی در صدد دفاع از خود در برابر چند مهاجم است و شخص دیگری ،چوبی را در اختیار وی قرار میدهد. در این حالت نمیتوان گفت که وی معاون یک جرم بوده است. چرا که طبق سیستم عاریتی، چون عمل مباشر جرم نموده، نمیتوان رفتار شخص مساعدت کننده را نیز جرم تلقی نمود.

اما شخصی که به کسی که دارای علل رافع مسئولیت است مساعدت کند، معاون جرم محسوب خواهد شد. چرا که در رابطه با علل رافع مسئولیت، خود مباشر یک ویژگی خاصی دارد که قانونگذار به سبب آن ویژگی مجازاتی را بر وی بار نخواهد کرد اما ماهیت عمل جرم محسوب میشود. مثل جرم قتلی که توسط صغیری واقع گردد. پس چون عمل جرم است، معاونت در آن عمل نیز جرم به حساب خواهد آمد( این امر دز ماده 129 قانون مجازات اسلامی مورد اشاره قرار گرفته است).

پرسش: اگر به هر دلیلی مثل فوت مجرم اصلی یا ناشناخته بودن مباشر، امکان تعقیب یا مجازات نباشد، آیا میتوان معاون را مجازات نمود؟

بله. چرا که ماهیت عمل صورت گرفته جرم است و معاون چنین جرمی، خود مرتکب جرم شده است. بنابراین نمیتوان به دلیل عذر مباشر، از مسئولیت شخص دیگر( معاون) گذشت نمود.

شرط سوم معاونت در جرم: معاون جرم باید رکن مادی معاونت را انجام داده باشد

رکن مادی معاونت( عملی که به نحو محسوسی صورت گرفته است) در ماده 126 قانون مجازات اسلامی مورد اشاره قرار گرفته است. در این ماده رکن مادی معاونت عبارت است از:

1) تهدید، ترغیب، تطمیع، تحریک، دسیسه، فریب و سوء استفاده از قدرت

2) ساختن وسیله ارتکاب جرم یا تهیه آن و همچنین ارائه طریق ارتکاب جرم

3) هر کسی که وقوع جرم را تسهیل کند.

در رابطه با این مصادیق در مقالات دیگری بحث خواهیم کرد اما در بحث کلیات همین قدر بدانید که بر خلاف جرم که میتواند هم با فعل واقع شود هم با ترک فعل، معاونت صرفاً با فعل واقع میشود. مثلا اگر چند نفر به یک کارخانه دستبرد بزنند و شخص نگهبان بدون هیچ گونه تسهیل در کارشان، صرفا نظاره گر آنان باشد و هیچ کاری نکند، نمیتوان وی را به عنوان معاون جرم مورد مجازات قرار داد. البته قانونگذار ممکن است صرف این بی تفاوتی را جرم تلقی کند مثل مجازات های مندرج در قانون کمک به مصدومین.

شرط چهارم معاونت در جرم: وحدت قصد میان معاون و مباشر

به این معنا که معاون دقیقا قصد انجام عملی را بکند که مباشر نیز با قصد یکسان، آن عمل را انجام دهد. مثلا اگر الف، ب را تحریک به سرقت کند اما ب مرتکب جرم قتل شود، در این حالت وی معاون جرم قتل نیست. زیرا رکن مادی که الف انجام داده با رکن مادی که ب انجام داده مطابق ندارد و نمیتوان گفت که ارتکاب جرم توسط ب به دلیل تحریک الف بوده است.

مجازات جرم معاونت در جرم

مجازات معاونت در ماده 127 قانون مجازات بیان شده است. طبق قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، مصوب سال 99، مجازات های معاونت صرفاً در همین ماده بیان شده اند:

1) اگر جرمی مجازات قانونیش سلب حیات باشد یا حبس دائم، مجازات معاونت در این جرم حبس تعزیری درجه دو یا سه خواهد بود.

2) اگر جرمی مجازات سرقت حدی و یا قطع عمدی عضو را داشته باشد، مجازات شخص معاون حبس تعزیری درجه 5 یا 6 خواهد بود.

3) اگر مجازات جرمی شلاق حدی باشد، مجازات معاون سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزیری از درجه 6خواهد بود.

4) اگر جرمی موجب تعزیر باشد، یک یا دو درجه کمتر از مجازات جرم ارتکابی

توصیه پایانی

همانگونه که دیدید شرایط معاونت در جرم موارد خاصی را شامل میشود که اثبات و یا نفی آن از عهده اشخاص عادی ساخته نیست. بهتر است در این رابطه به وکیل یا مشاور متخصص مراجعه نمایید. اگر نیاز به درخواست مشاوره با وکلای متخصص دارید شما می توانید از طریق لینک بالا درخواست مشاوره خود را ثبت نمایید .