بررسی جرم فساد فی الارض و مجازات مفسد فی الارض

به موضوع بررسی جرم فساد فی الارض و مجازات مفسد فی الارض در این پژوهش می پردازیم. جرم فساد فی الارض( افساد فی الارض) از جمله جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی محسوب میشود که مجازات های سنگینی را برای مرتکب بدنبال خواهد داشت. ماهیت این جرم ریشه در مفاهیم فقهی و قرآنی دارد. با این وجود چنین ماهیتی از جانب برخی از حقوقدانان مورد تردید قرار گرفته است.

آیا فساد فی الارض مجازاتی شرعی محسوب میشود؟

همانگونه که در مقدمه بحث بیان کردیم، فساد فی الارض ماهیتی شرعی دارد. در آیه 33 سوره مائده به عبارت فساد فی الارض اشاره شده است((یسعون فی الارض فساداً)). قانونگذار از حکم این آیه استفاده کرده و فساد فی الارض را مستوجب مجازات هایی در نظر گرفته است. با این حال عده ای از حقوقدانان و فقها بر این باورند که فساد فی الارض در این آیه، وصف محاربه است و خود جرم جداگانه ای محسوب نمیشود. چرا که در ابتدای آیه به بحث محاربه پرداخته و سپس به افساد فی الارض میپردازد.

رکن قانونی جرم فساد فی الارض

در ماده 286 قانون مجازات اسلامی به رکن قانونی فساد فی الارض پرداخته شده است ما در اینجا مفهوم ماده را بیان می نماییم:

هر کس به نحو گسترده، مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی اشخاص، نشر اکاذیب، جرائم علیه امنیت داخلی یا امنیت خارجی کشور، اخلال در نظام اقتصادی، احتراق و تخریب، پخش مواد سمی، میکروبی و خطرناک یا دایر کردن مراکز فحشا و فساد و یا معاونت در آنها گردد، به گونه ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، نا امنی یا ورود خسارات عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال خصوصی و عمومی، یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در یک مقیاس وسیع شود، مفسد فی الارض محسوب و به اعدام محکوم می گردد.

بدین ترتیب مجازات این جرم حتی از محاربه نیز سخت تر بوده و از لحاظ شباهت در مجازات به جرم بغی شبیه است.

رکن مادی جرم فساد فی الارض

1)عمل مرتکب در این جرم موارد زیادی را شامل میشود که  عبارت است از:

1) ارتکاب گسترده جنایات علیه تمامیت جسمانی

2) ارتکاب گسترده جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی

3) ارتکاب گسترده در رابطه با نشر اکاذیب

4) اخلال در نظم اقتصادی کشور

5) ارتکاب گسترده احراق و تخریب (مثل آتش زدن مراکز نظامی و جنگل ها به نحو گسترده)

6) ارتکاب گسترده پخش مواد میکروبی و سمی و یا خطرناک

7) ارتکاب گسترده دایر کردن مراکز فساد و فحشاء به صورت مباشرت و معاونت (مثلا چند ده مرکز فحشا را به صورت زنجیره ای احداث نماید).

از عبارات مذکور به خوبی متوجه میشویم که در جرم فساد فی الارض، باید یک عمل مجرمانه به صورت گسترده واقع شود تا مشمول این ماده گردد. به بیان ساده تر، افساد فی الارض یک جرم مستقل نیست بلکه اگر جرائم دیگری در مقیاس وسیع انجام شوند، مشمول این ماده خواهند بود. مثال بارز این امر، جنایات محمد بیجه است که در اوایل دهه 80، جمعاً 23 کودک و بزرگسال را به قتل رساند و به دلیل حجم گسترده ای از جنایات که علیه تمامیت جسمانی اشخاص مرتکب شده بود، مفسد فی الارض شناخته گردید.

تشخیص گستردگی عمل با قاضی است و در قانون به نحو صریحی معیاری برای این گستردگی وجود ندارد.

2) موضوع جرم در این ماده بسیار وسیع است. امنیت داخلی، سلامت عموم و یا نظام اقتصادی از جمله مواردی است که میتواند به عنوان موضوع جرم معرفی شود.

آیا جرم فساد فی الارض منوط به نتیجه است؟

بله. افعالی که در این ماده ذکر شده اند، باید به نحوی صورت گیرد که موجب اخلال در نظم اقتصادی یا نظم عمومی گردد و یا سبب اشاعه فساد در حد وسیعی گشته و یا باعث نا امنی یا ورود خسارات عمده به تمامیت جسمانی یا اموال گردد. در غیر اینصورت، صرفا یک جرم عادی محقق میشود. مثلا اگر الف، ب را به قتل برساند چون این امر منجر به اخلال نشده و گسترش نیافته است، شخص صرفاً به جرم قتل محاکمه میشود و ممکن است که اولیای دم وی را ببخشند.

لازم به ذکر است که باید دقیقا مشخص شود که اعمال ارتکاب منجر به اخلال در نظم کشور شده و به نحو گسترده ای اشاعه یافته است.

رکن روانی جرم فساد فی الارض

در این رابطه باید گفت که مرتکب باید عمل مجرمانه را از روی علم و آگاهی انجام دهد. یعنی بداند که مثلا این حجم از احتکار یا خرید سکه و یا ارز های خارجی منجر به اخلال در نظام اقتصادی کشور میشود.

علاوه بر این مورد، قصد نتیجه هم در این جرم شرط است. یعنی شخص این کارها را انجام بدهد با این نیت که بداند این اعمال منجر به اخلال گسترده در نظم عمومی یا ایجاد نا امنی یا منجر به خسارات عمده و یا اشاعه فحشا در حد وسیعی میگردد. تبصره ماده 286 این امر را روشن میسازد:

هرگاه محکمه از مجموع ادله و شواهد، قصد اخلال گسترده در نظم عمومی، ایجاد خسارات عمده، نا امنی، و یا اشاعه فساد یا فحشا را در حد وسیع و یا علم به موثر بودن اقدامات انجام شده را احراز نکند، شخص به مجازات فساد فی الارض محکوم نشده و به مجازات خاص آن جرم محکوم میگردد. اگر رفتار فرد نه شامل مفسد فی الارض بود و نه جرم انگاری شده بود، در این صورت وی به حبس تعزیری درجه پنج یا شش محکوم خواهد شد. مثلا شخص صرفا قوادی کرده و به مجازات شش ماه تا دو سال حبس محکوم خواهد شد.

\

توصیه پایانی در خصوص جرم فساد فی الارض

فساد فی الارض از جمله جرائمی است که سنگین ترین مجازات های قانونی را دارد. نحوه ارتکاب و مباحث مربوط به گستردگی موضوع به هیچ عنوان ساده نبوده و نیازمند تبحر بالای یک وکیل میباشد. ما در هم وکیل سعی بر آن داریم که در هنگام مواجه افراد با چنین موضوعی، آنها را به بهترین وجه ممکن راهنمایی نماییم.