ویژگی های عقد وقف

مقام صالح برای قبض مال موقوفه، وقف مال متعلق به حق غیر، وقف بر امر نامشروع، توابع موقوفه و وقف معوض به چه معناست؟ از جمله ویژگی های عقد وقف می باشد.

در مقالات پیشین به تعریف عقد وقف و برخی از ویژگی ها و احکام آن پرداختیم. در این مقاله به توضیح کامل دیگر ویژگی های عقد وقف خواهیم پرداخت. برای اطلاع از تعریف عقد وقف و دیگر احکام و ویژگی های آن به مقاله «وقف چیست و چه ویژگی هایی دارد» مراجعه فرمایید.

مقام صالح برای قبض مال موقوفه

شخصی که باید قبض مال موقوفه را به عمل آورد بسته به نوع وقف متفاوت خواهد بود. در وقف خاص یعنی وقفی که موقوف علیهم مشخص و محصور هستند، همین افراد دست به قبض موقوفه زده و قبض اولین طبقه از آنها برای طبقه های بعدی نیز کفایت میکند. منظور از طبقه اول در اینجا، قبض توسط افراد موجود در زمان وقف است. از طرف دیگر در وقف عام یعنی وقفی که بر موقوف علیهم غیر محصور و مصالح عامه باشد، در درجه اول قبض با شخصی خواهد بود که واقف به عنوان متولی تعیین نموده است. در غیر این صورت و اگر متولی قبض ننماید و یا اصلا متولی وجود نداشته باشد، قبض یبا حاکم خواهد بود. در این راستا مطابق اعتقاد برخی از حقوقدانان، منظور از حاکم نهاد دولتی است که وقف به سود او مقرر شده یا وظایف آن نهاد متناسب با اهداف واقف است. در صورتیکه نهادی نباشد، دادستان مسئول قبض خواهد بود.

قبض در وقف برای محجورین علی الاصول با ولی و وصی این افراد خواهد بود مگر آنکه موقوف علیه محجور بوده و واقف نیز خود را متولی قرار داده باشد که در این حالت قبض توسط خود واقف نیز به عنوان متولی کفایت خواهد کرد.

وقف مال متعلق به حق غیر

در مقالات پیشین به وقف مالی که متعلق دیگری است اشاره کردیم و بیان نمودیم که این وقف تابع احکام معاملات فضولی خواهد بود. حالت دیگری از وقف وجود دارد که واقف مالی که متعلق به خود اوست اما در آن مال حقی برای دیگری نیز وجود دارد را وقف مینماید. مانند آنکه مالک مالی را که به دیگری اجاره داده یا در آن مال برای دیگری حق ارتفاق وجود دارد را وقف میکند. مطابق ماده 64 قانون مدنی وقف چنین مالی که در آن بطور موقت برای دیگری حقی وجود دارد یا با وجود وقف اختلالی در حق دیگری بوجود نمی‌آید صحیح است. اما در صورتیکه وقف باعث تضییع حق دیگری شود وقف صحیح نخواهد بود. قابل ذکر است وقف مالی که منافع آن بصورت دائم به دیگری تعلق دارد بی اعتبار است چرا که تسبیل ثمره در آن متصور نیست.

وقفی که به قصد ضرر زدن به طلبکاران صورت میگیرد صحیح نبوده و غیر نافذ است اما با اجازه ایشان وقف وقوع پیدا میکند. البته در صورتیکه دارایی های واقف برای پرداخت بدهی های بستانکاران کافی باشد، وقف صحیح است.به علاوه وقف مستثنیات دین در هر حالت صحیح است. همچنین وقف مال مرهونه غیر نافذ بوده و منوط به تنفیذ طرفی خواهد بود که مال در رهن طلب او قرار دارد.

وقف بر امر نامشروع

در صورتیکه واقف مال خود را در جهتی نامشروع وقف کند، این وقف باطل خواهد؛ با اینحال اگر مصرف عقد در زمان انعقادش مشروع بوده ولی بعداً منع قانونی پیدا کند وقت صحیح است هرچند متعذرالمصرف میگردد. مانند آنکه فردی خانه خود را برای تشکیل دادن قمارخانه وقف کند.

توابع موقوفه

بطور کلی هر چیزی که عرفاً جزئی از اجزاء و توابع عین موقوفه باشد جزئی از وقف محسوب میشود مگر در صورتیکه واقف آن را صراحتاً از وقف خارج کند.

برای نمونه اگر شخصی ماشین خود را وقف فرزند خود بنماید، چرخ های خودرو نیز جزء وقف محسوب خواهند شد مگر آنکه واقف صریحاً آنها را از وقف خارج کند.

اشخاص مختلفی که موقوف علیهم قرار میگیرند.

مطابق ماده 69 قانون مدنی وقف بر شخصی که هنوز وجود ندارد صحیح نمیباشد. بطور کلی شرایط موقوف علیهم عبارتند از:

*موجود باشد؛

*اهلیت تملک داشته باشد؛

*معلوم و معین باشد(وقف خاص)؛

*واقف خود را موقوف علیه یا جزء آنها قرار نداده باشد.

در وقف عام، وجود بالفعل موقوف علیهم ضرورتی ندارد، برای مثال میتوان وقف بر اعضای کتابخانه ای کرد که هنوز عضوی نپذیرفته است.

در صورتیکه واقف مال را بطور هزمان برای افراد موجود و معدوم وقف نماید، وقف نسبت به سهم موجود صحیح و نسبت به مابقی که برای معدوم بوده است باطل خواهد بود. همچنین در وقف خاص، وقف بر موقوف علیهم نامشخص و مجهول باطل است هر چند در وقف عام اگر مصرف مجهول باشد وقف باطل نیست.

وقف برای خود واقف باطل است اما اگر در وقف عام خود واقف نیز وارد در موقوف علیهم شود ایرادی ندارد. همچنین وقف بر خویشاوندان و اولاد صحیح است.

وقف معوض  به چه معناست؟

وقف معوض به معنای وقفی که در آن وقف کننده در ازای وقف چیزی دریافت کند باطل است. با اینحال در وقف با شرط عوض به نفع واقف و علیه موقوف علیهم، صرفا شرط باطل بوده و وقف صحیح است. اگر واقف بخشی از منافع موقوفه را صرف خود کند، عقد نسبت به همان بخض باطل است. همچنین اگر واقف منافع موقوفه را  به پرداخت نفقه زوجه ای که عقد نکاح برای او شرط نفقه شده است، اختصاص دهد، وقف باطل خواهد بود.