شرایط لازم برای تعقیب جرم و مجرم از جانب نهاد های کیفری

شرایط لازم برای تعقیب جرم و مجرم از جانب نهاد های کیفری را ببرسی می کنیم. در بحث های کیفری، وظیفه تعقیب مجرم بر عهده دادسراست و این نهاد است که باید مبادرت به تعقیب مجرم و گردآوری ادله مختلف نماید. با این حال دادسرا برای تعقیب متهم خودسرانه عمل نمیکند و باید یک سری جهات وجود داشته باشد تا دادسرا پس از احراز آن جهات، اقدام به تعقیب کیفری متهم نماید. این موارد تحت عنوان جهات قانونی شروع به تعقیب یاد میشود. این جهات در ماده 64 قانون آیین دادرسی کیفری مورد اشاره قرار گرفته اند که به آنها میپردازیم.

1) اقرار یا اظهارات متهم در خصوص وقوع جرم

در این رابطه باید بیان نمود که یک سری جرائم، پیگیری شان منوط به شکایت شاکی خصوصی است. مثل مزاحمت تلفنی. یعنی دادگاه تا وقتی این شکایت را احراز ننماید، شروع به رسیدگی نخواهد کرد. در این حالت اقرار متهم منجر به شروع رسیدگی نخواهد شد. صرفا میتوان اقرار وی را حفظ نمود تا وقتی که شکایتی صورت گیرد.

اما اگر جرمی از نوعی باشد که برای پیگیری نیازی به شکایت شاکی خصوصی نداشته باشد، در این صورت به صرف اقرار متهم، رسیدگی به پرونده آغاز خواهد شد. لازم به ذکر است که اصولاً جرائم از این دسته میباشند. مثلا جرم سرقت یا قتل.

2)شکایت کردن شاکی علیه متهم و تعقیب متهم

اگر شخصی از وقوع جرم متحمل یک زیان مادی یا معنوی مستقیم شده باشد، میتواند علیه متهم شکایتی را آغاز نماید. مثلا متهم خانه وسایل خانه اش را سرقت کرده و وی به دلیل زیان وارده اقدام به شکایت میکند. در این حالت رسیدگی به جرم آغاز میشود.

لازم به ذکر است که شرایط طرح شکایت از پیچیدگی های حقوق خصوصی برخوردار نیست. صرفا باید در یک سری فرم های چاپی صورت گیرد. شکایت حتی میتواند شفاهی بوده و در صورتمجلس قید شود.

آیا در شکایت امکان رجوع وجود دارد؟ آیا باید مشخصات متشکی عنه( کسی که از وی شکایت داریم) به صورت کامل نوشته شود؟

در رابطه با سوال اول، اگر جرم از جمله جرائمی باشد که به آنها جرائم غیر قابل گذشت میگوییم، در این صورت با گذشت شاکی، تعقیب متوقف نخواهد شد . چرا که ماهیت این جرائم به نحوی است که جامعه را مورد هدف قرار داده و باید دادسرا به نمایندگی از جامعه، تعقیب را ادامه دهد. اما در جرائم قابل گذشت پاسخ مثبت است.

در رابطه با سوال دوم، در بسیاری از موارد چنین امری ممکن است. مثل دزدی در شب یا ضاربی که نقاب دارد. در این صورت خود دادستان باید با توجه بر سرنخ هایی که دارد، تعقیب را آغاز نماید.

3)جرم مشهودی در برابر دادستان یا بازپرس صورت بگیرد

جرم مشهود مصادیقی دارد که در ماده 45 قانون آیین دادرسی کیفری مورد اشاره قرار گرفته است:

1) جلوی چشمان ضابطان دادگستری واقع شود و یا بلافاصله در محل وقوع جرم حاضر شوند.

2) خود بزه دیده یا ناظران بلافاصله بعد از وقوع، دو نفر را به عنوان مرتکب معرفی کنند.

3)بلافاصله پس از وقوع جرم، آثار و ادله جرم تحت تصرف متهم یافت گردد.

4) متهم بلافاصله در حال فرار توسط ضابطان دادگستری دستگیر شود.

5) جرم در محل سکنی شخصی واقع گردد و یا در حال وقوع باشد و شخص ساکن بلافاصله ورود مأموران را درخواست نماید.

6) متهم ولگرد بوده و دارای سوء شهرت باشد.

حال اگر جرمی واقع شد و یکی از این شرایط را داشت، آنرا جرم مشهود می‌نامیم. اگر این جرم در حین انجام وظیفه توسط دادستان یا بازپرس مشاهده شود، خود از جهات شروع به تعقیب است.

4) اعلام جرم توسط دیگران

دیگران منظور افرادی به غیر از بزه دیده و مرتکب است. یعنی جرم میتواند علاوه بر این افراد، از جانب اشخاص دیگری نیز اعلام گردد:

1) اعلام توسط اشخاص عادی

اگر جرم از جرائم غیر قابل گذشت باشد و شاهد قرائن و اماراتی بر صحت ادعایش داشته باشد، در این صورت با اعلام وی تعقیب شروع خواهد گردید. در مورد جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی، به دلیل حساسیت موضوع، حتی ممکن است با یک گزارش ساده نیز تعقیب آغاز گردد وگرنه تعقیب منوط به دلایلی است. مثلا فرد باید اشاره کند که یک شخص مرتکب قتلی شده و با سرعت بالا در خیابان رانندگی کرده و در حال فرار از صحنه جرم است. 

اصولا اعلام جرم باید حضوری باشد، مگر در مورد جرم های مهم و علیه امنیت که با گزارش نیز میتوان آنرا ثابت نمود.

2) اعلام جرم توسط مقامات رسمی که ضابط دادگستری محسوب نشوند.

گاه شرایطی پیش می آید که قانونگذار به دلیل وجود مصلحت هایی، اشخاص خاصی را ملزم می‌کند که در صورت مشاهده جرمی، آنرا به ضابطان گزارش دهند. اینها مقامات رسمی هستند که شامل مدیران و کارکنان ادارات و سازمان های دولتی و عمومی میشود. مثلا یک شخص در فرمانداری میتواند جرم ارتشاء را گزارش کند و بدین ترتیب تعقیب آغاز خواهد شد.

3) اعلام جرم توسط سازمان های مردم نهاد.

در ماده 66 قانون آیین دادرسی کیفری، این حق برای سازمان های مردم نهاد در نظر گرفته شده است که به اعلام جرم بپردازند. با این حال باید توجه داشت که حق اعلام جرم در این نهاد ها منوط به دو امر است:

شرط اول: سازمان مردم نهاد در زمینه حمایت از اطفال، اشخاص بیمار و ناتوان ذهنی، محیط زیست، میراث فرهنگی، بهداشت عمومی، منابع طبیعی، حمایت از حقوق شهروندی فعالیت کند. پس مثلا سازمان های مردم نهادی که به حقوق اقلیت های جنسی پرداخته یا در زمینه حقوق حیوانات فعالیت میکنند از چنین مجوزی برخوردار نخواهند بود.

شرط دوم: اگر جرم دارای بزه دیده خاص باشد، سازمان مردم نهاد حق اعلام جرم را ندارد مگر آنکه از بزه دیده کسب اجازه نماید و وی موافقت کند. مثلا بزه علیه کودکی واقع میشود و سازمان با کسب اجازه از ولی وی، علیه مرتکب طرح دعوا میکند.

5) گزارش ضابطان دادگستری و شروع تعقیب یک جرم

با ارائه گزارش توسط ضابطان دادگستری به دادستان، شروع به تعقیب یک جرم میتواند صورت پذیرد. درباره ضابطان دادگستری و حدود وظایفشان در مقاله دیگری سخن میرانیم. در این رابطه صرفا بدانید که ضابطان دادگستری ، مأمورانی هستند که تحت نظارت دادستان فعالیت کرده و در کشف جرم ، گردآوری ادله ، جلوگیری از فرار متهم،  تحقیقات مقدمانی، اجرای تصمیمات قضایی و....به موجب قانون عمل مینماید.

این افراد شامل نیروهای انتظامی، مأموران زندان ، فرماندهان نیروی انتظامی و... میشود.

پیشنهاد پایانی

شروع به رسیدگی یک جرم به آسانی صورت میپذیرد اما نحوه طرح شکایت و موارد مرتبط با اصول دعاوی، به آسانی صورت نگرفته و مستلزم مهارت های حقوقی است. بهتر است هنگام اخذ تصمیم راجع به ورود به دعاوی کیفری، به یک وکیل متخصص مراجعه نمایید.