جنون متهم و تاثیر آن بر صدور حکم

جنون متهم و تاثیر آن بر صدور حکم را بررسی می کنیم. جنون حالتی است که در آن شخص از اندیشیدن به کارهای خود و عواقب آن باز میماند. بدیهی است که مسئولیت کیفری در گرو آن است که یک شخص با شناخت جرم و عواقب آن، دست به اعمال آن بزند. امری که در مورد مجنون نمیتوان براحتی بدان اذعان نمود. آیا اصلا مجنون مجازات میشود؟ آیا در میزان مجازات های وی تخفیف قائل میشویم؟. در این مقاله قصد داریم که به پاسخ این پرسش ها بپردازیم. 

تعریف جنون در قانون و علم 

جنون در لغت به معنی دیوانه شدن است. در بیان حقوقی، جنون حالتی است که شخص نمیتواند درست را از غلط تشخیص دهد. در بیان روانپزشکی، جنون یک بیماری روانی است که زندگی عادی شخص را با اختلال مواجه کرده و موجب می‌شود که جریانات اندیشه و کردار یا افکار فرد از حالت عادی منحرف شود. این اختلالات روانی که همگی بر جنون دلالت دارند علائمی را شامل میگردند از جمله: هذیان گویی، اختلال در درک، از دست دادن تماس عادی با واقعیت.

اما از لحاظ قانون مجازات، مجنون کسی است که فاقد قوه درک و تمیز باشد.( در ماده 149 قانون مجازات اشاره شده است که اگر مرتکب در زمان وقوع جرم دارای اختلال روانی باشد، به نحوی که قوه درک و تمیز نداشته باشد، مجنون محسوب شده و فاقد مسئولیت کیفری است).

بنابراین اختلالاتی مثل افسردگی یا عدم کنترل خشم نمیتواند جنون نامیده شود چرا که شخص دارای قوه درک و تمیز افعال خود میباشد.

تشخیص جنون با کیست؟

اینکه فردی دارای اختلال روانی شدیدی هست یا نه، امری است که نیاز به دقت نظر و تخصص دارد. به همین دلیل دادگاه در صورت مواجه با این امر آنرا به کارشناس ارجاع میدهد. در اینجا کارشناس متخصص روانپزشک است. 

طبق ماده 370 قانون آیین دادرسی کیفری، اگر دادگاه در جریان رسیدگی این احتمال را بدهد که متهم حین ارتکاب جرم مجنون بوده است، تحقیقات لازم را از نزدیکان و یا سایر مطلعان بعمل می آورد، نظریه پزشکی قانونی را تحصیل میکند و بعد جنون را احراز مینماید.

پس دادگاه از قضاوت عرفی و نظر پزشکی قانونی استفاده میکند و در پایان خود جنون را احراز خواهد نمود. پس حکم نهایی راجع به این حالت، توسط دادگاه صادر میشود.

حکم جنون بر حسب زمان

جنون در زمان ارتکاب جرم

جنون تا قبل از آنکه حکم قطعی صادر گردد

حادث شدن جنون پس از صدور حکم قطعی

1) جنون در زمان ارتکاب جرم

این امر رافع مسئولیت کیفری خواهد بود. یعنی وی مجازات نخواهد شد اما اگر آزاد بودن وی مخل نظم و امنیت جامعه باشد، به دستور دادستان تا زمانی که حالت خطرناک وی رفع شود، در محل مناسبی نگهداری خواهد شد. 

این امر در ماده 150 قانون مجازات مورد اشاره قرار گرفته است. طبق این ماده، اگر مرتکب در هنگام وقوع جرم مجنون باشد یا پس از وقوع جرم، مجنون شود، اگر جنون و حالت خطرناک وی با جلب نظر متخصص ثابت شود و آزادی وی منجر به صدمه به نظم و امنیت عمومی گردد، در این صورت تا زمانی که این حالت خطرناک رفع شود در محل مناسبی نگهداری میگردد.

این محل مناسب مثلا بیمارستان های روانی خواهد بود. امکان اعتراض به این دستور از جانب شخص یا نزدیکانش وجود خواهد داشت. در این صورت دادگاه دوباره به این امر رسیدگی خواهد کرد.

2) جنون تا قبل از آنکه حکم قطعی صادر گردد

میدانیم که زمانی میتوان شخص را محاکمه نمود که به ماهیت اتهامات واقف بوده و بتواند از خود دفاع نماید. امری که در مورد جنون وجود نخواهد داشت. 

به بیان ساده تر، اگر شخصی هنگام وقوع جرم از سلامت عقلی برخوردار بوده اما در زمان محاکمه مجنون شود، تعقیب وی و محاکمه اش تا زمانی که سالم شود( اصطلاحاً افاقه) متوقف میشود. مگر آنکه به حدی ادله قوی علیه شخص وجود داشته باشد که حتی اگر حالت افاقه نیز پیدا میکرد نمیتوانست از خود دفاع نماید. حال اگر مجنون هیچ وقت حالت افاقه پیدا نکرد ، عملا تا همیشه تعقیب متوقف خواهد ماند.

3) حادث شدن جنون پس از صدور حکم قطعی

مجازات ها اهداف مختلفی دارند که در مکاتب کیفری از آنان نام برده شده است. مجازات باید موجب تنبیه متهم شود و او را اصلاح نماید. این در حالی است که مجنون نه ماهیت مجازات را میفهمد نه به واسطه آن اصلاح خواهد شد. 

بنابراین، پس از صدور حکم قطعی، تا زمانی که مجرم سلامت خود را بازیابد، باید مجازات وی را متوقف نمود. این امر در ماده 503 قانون آیین دادرسی کیفری مورد اشاره قرار گرفته است:

هرگاه محکوم علیه در جرایم تعزیری، پس از آنکه حکم قطعی صادر گردید، مبتلا به جنون گردد تا زمانی که به حالت افاقه دست یابد، اجرای حکم وی به تعویق می ‌افتد مگر در مورد مجازات های مالی که از اموالش وصول میگردد.

پس اجرای حکم به تعویق می افتد و ساقط نخواهد شد. مثلا ممکن است در این مدت مجرم در بیمارستان روانی نگه داری شود و اگر امیدی به بهبودی وی نباشد، در جرائم تعزیری، مجازات با امر دیگری جایگزین می‌شود. مثل نگهداری در مرکز بیماران روانی.

آیا در همه جرائم، جنون  پس از صدور حکم قطعی منجر به تعویق اجرای مجازات میشود؟

خیر در جرائم مستوجب حد، جنون تاثیری بر مجازات نخواهد داشت. این امر در جرائم مستوجب قصاص نیز همین گونه خواهد بود.

جنون و تشخیص آن منوط به مواردی است که علاوه بر بحث روانشناسی، بر تکنیک های حقوقی نیز مبتنی خواهد بود. بهتر است قبل از ورود به این موضوع، با یک وکیل یا مشاور متخصص مشورت نمایید.