وظایف و اختیارات ضابطان دادگستری

مقالات دیگر مجموعه ضابطان دادگستری را تعریف کرده و انواع آنها را برشمردیم. در این مقاله قصد داریم که به وظایف و اختیارات ضابطان دادگستری بپردازیم. این امر از آن رو واجد اهمیت است که این ضابطان به نحو مستقیمی با مردم برخورد داشته و شناخت وظایف آنان در فرآیند احقاق حق بسیار موثر خواهد بود.

اصل اولیه و مهم: ریاست اداری ضابطان دادگستری با دادستان است

میدانیم که وظیفه تعقیب متهم و جمع آوری ادله به منظور محاکمه وی، با دادسرا خواهد بود. به همین دلیل، هر کدام از ضابطان که این موارد را عهده دار شوند، باید تحت نظارت دادستان عمل نمایند. این امر در ماده 32 قانون آیین دادرسی کیفری مورد اشاره قرار گرفته است. بنابراین مثلا مأموران نیروی انتظامی تحت نظارت دادستان انجام وظیفه خواهند نمود.

نقش بازپرس در مورد ضابطان دادگستری چیست؟

اگر مقاله مربوط به انواع ضابطان را خوانده باشید، متوجه میشوید که اسمی از بازپرس برده نشده است. علت امر آن است که بازپرس علاوه بر آنکه تحقیقات مقدماتی را در رابطه با وقوع جرم عهده دار می‌شود، وظیفه نظارت بر سایر مقامات را نیز برعهده دارد. پس میتوان اینگونه گفت که هم دادستان و هم بازپرس، هر دو بر ضابطین نظارت دارند اما نظارت دادستان کلی بوده و ناظر به پرونده ای خاص نیست. این در حالی است که نظارت بازپرس محدود به موارد مندرج در پرونده تحقیقات مقدماتی است.

اصل دوم: دستور به ضابطین باید اصولاً کتبی باشد مگر در موارد استثنایی

مثلا اگر دستور به تفتیش خانه ای داده شود، این دستور باید کتبی باشد تا شخص پس از مشاهده دستور، اجازه ورود ضابطان را بدهد. با این حال در موارد خاصی، اجازه دستور شفاهی نیز داده شده است. این امر تنها در حالتی ممکن است که فوریت امر به حدی باشد که نتوان برای دستور کتبی تعلل نمود.

وظایف و اختیاراتی که ضابطان دادگستری دارند

1)ضابطان دادگستری باید از دستورات قضایی تبعیت نمایند.

 این امر در مواد مختلفی مورد اشاره قرار گرفته است. در ماده 32 قانون آیین دادرسی کیفری صراحتا اشاره شده که ریاست و نظارت بر ضابطان با دادستان است یا مثلا در ماده 55 قانون آیین دادرسی کیفری بیان شده که ورود به منازل و اماکن تعطیل و بسته و تفتیش این اماکن، همچنین بازرسی از اشیاء و اشخاص در جرائمی که مشهود نیست، منوط به اجازه موردی مقام قضایی است. مثلا ضابط دادگستری نمیتواند بدون اذن مقام قضایی، صندوق عقب خودرویی را تفتیش نماید. اگر ضابط از این امر تخطی نماید، به سه ماه تا یکسال انفصال از خدمات دولتی محکوم میشود.

2)میزان اختیارات ضابط دادگستری بستگی به مشهود بودن یا غیر مشهود بودن جرم دارد.

با جرائم مشهود در مقالات دیگر آشنا شدیم. در این رابطه باید بیان نمود که در جرائم مشهود، ضابط باید تمامی اقدامات لازم را برای جلوگیری از فرار متهم و یا از بردن علائم و ادله وقوع جرم انجام دهد.. علاوه بر این موارد، وی باید یک سری تحقیقات لازم را انجام دهد و نتایج را به اطلاع دادستان برساند. همچنین اگر شاهدی در صحنه جرم وجود داشته باشد، باید اسم و مشخصات وی را در پرونده درج نماید.

بنابراین در جرائم مشهود هر اقدامی که برای حفظ آثار و ادله جرم نیاز هست باید صورت گیرد. پس تفتیش بدون مجوز و یا بازرسی و یا حتی جلب اشخاص بدون کسب اجازه  از مقام قضایی ممکن است. مثلا یک قتلی اتفاق افتاده و قاتل از صحنه جرم متواری نشده است. اگر ضابطی در این حالت وی را ببیند، میتواند بدون کسب اجازه از دادستان، وی را بازداشت نماید در واقع طبق ماده 55 قانون آیین دادرسی کیفری، کسب مجوز تنها در حالتی نیاز هست که جرائم غیر مشهود باشد.

در جرائم مشهود، اگر امکان فرار متهم برود، در این حالت چه باید کرد؟

در این حالت متهم جلب میشود و دلایل جلب به نحو کتبی به وی اعلام خواهد شد علاوه بر این اعلام، خانواده وی نیز باید از این امر مطلع باشند و حالت نگهداری تحت نظر وی از 24 ساعت بیشتر نشود. پس از این زمان، متهم باید به دادسرا ارجاع داده شود وگرنه مأمور نگهداری وی مرتکب جرم توقیف غیر قانونی گشته است.

اگر جرم مشهودی واقع شود، آیا مردم عادی میتوانند از فرار مرتکب ممانعت به عمل آورند؟

بله مثلا شخصی مرتکب قتلی شده و میخواهد از صحنه فرار کند. در اینجا اگر امکان دسترسی به ضابط نباشد، مردم عادی میتوانند تا زمان حضور ضابط، از فرار متهم جلوگیری کنند. البته انجام این عمل توسط مردم عادی منوط به آن است که جرم ارتکابی بسیار سنگین باشد( مثلا مجازات سلب حیات را به دنبال داشته باشد، یا جبس تعزیری درجه سه و بالاتر، یا جرم ارتکابی منجر به مجازات حبس ابد شود یا میزان جنابت بیشتر از نصف دیه باشد).

در جرائم غیر مشهود، ضابطان باید شکایت شاکی را دریافت داشته و پرونده را نزد دادستان ارسال دارند. البته ارسال پرونده به دادستان منوط به این است که با تحقیقات ضابطین، صحت ادعاهای شاکی تا حدی روشن شود.

3)ضابطان دادگستری باید حقوق شاکی را به وی اعلام کرده و از سوی دیگر از افشای اطلاعات هویتی وی بپرهیزند.

در واقع ضابطین باید به شاکی اعلام کنند که میتواند درخواست خسارت نماید و همچنین میتواند از معاضدت های حقوقی بهره مند شود. از سوی دیگر طبق ماده 40 قانون آیین دادرسی کیفری، افشای اطلاعات شاکی و هویت و محل اقامت وی اصولاً ممکن نیست مگر اینکه قانون آنرا تجویز نماید.

4)ضابطان دادگستری باید حقوق متهم را نیز رعایت نمایند

-ضابطان باید حقوق متهم را به وی یادآوری کنند. مثلا متهم یکساعت پس از تحت نظر قرار گرفتن، باید مشخصات اش به دادسرا اعلام شود.

-متهم میتواند تقاضای حضور وکیل نماید و ضابطان باید این خواسته را تحقق بخشند. در این حالت وکیل یک سری ملاحظات در رابطه با پرونده خواهد داشت و باید این ملاحظات کتبی را در پرونده درج نماید.

-متهم باید حق اطلاع به خانواده و آشنایان خود را داشته باشد مگر در موارد خاص که این موارد باید به اطلاع بازپرس یا دادستان برسد.

-ضابطان دادگستری حق دریافت تأمین از متهم را ندارند و دریافت تأمین برعهده مقام قضایی است( این امر در ماده 41 قانون آیین دادرسی کیفری مورد اشاره قرار گرفته است).

توصیه پایانی

بدیهی است که وظایف ضابطان بسیار وسیع بوده و بستگی به نوع جرم و شرایط خاص هر موقعیتی دارد. بهتر است در این رابطه با یک وکیل یا مشاور متخصص مشورت نمایید.