تعریف ضابط دادگستری و انواع ضابطان دادگستری در حقوق ایران

تعریف ضابط دادگستری و انواع ضابطان دادگستری در حقوق ایران

محمد رضا محمدی

تعریف ضابط دادگستری و انواع ضابطان دادگستری در حقوق ایران

در مورد ضابط دادگستری و انواع ضابطان دادگستری در حقوق ایران تحقیق می کنیم. یکی از مهم ترین مباحث کیفری، شناخت ضابطان دادگستری و حقوق وظایفی است که ایشان بر عهده دارند. علت شناخت چنین امری آن است که این ضابطان، وظایف مختلفی را در کشف جرم، تعقیب متهم، تشکیل پرونده و...عهده دار شده و بنابراین در پرنده های کیفری حضور موثری خواهند داشت. بنابراین شناخت آنان بسیار مهم و حیاتی است.

وظایف ضابطان دادگستری

وظایف ضابطان در ماده 28 قانون آیین دادرسی کیفری مورد اشاره قرار گرفته است. وظایف ایشان بسیار وسیع بوده و از لحظه وقوع جرم تا اجرای مجازات را شامل می‌گردد. کشف نمودن جرم، گزارش دادن وقوع جرم به دادسرا، شناسایی متهم و یافتن آن، جلوگیری از فرار وی، تحقیقات مقدماتی، اجرای تصمیمات قضایی و بازجویی، اهم وظایف ضابطان را تشکیل میدهد( این وظایف را در مقاله دیگری به نحو مبسوط بیان کردیم).

تا رسیدن به نتیجه مطلوب در کنار شما هستیم

ضابطان دادگستری و انواع آنها

در مقاله" شرایط لازم برای تعقیب جرم" اشاره کردیم که یکی از روش های شروع به تعقیب جرم، حالتی است که ضابطان دادگستری وقوع جرم را گزارش دهند. بنابراین با شناخت این ضابطان میتوان به حقوق متهم و روش های شروع به تعقیب واقف گردید.

 

ضابطان دادگستری به دو دسته مهم تقسیم می‌شوند

ضابطان عام و ضابطان خاص

ضابطان عام، ضابطانی هستند که صلاحیت دخالت در مورد عموم جرائم را دارند و صلاحیت های آنان محدود به یک جرم معین و یا وجود شرایط خاصی نیست.

ضابطان خاص: ضابطانی که صلاحیت آنان محدود به جرائم خاص و یا شرایطی است که از قبل توسط قانونگذار مشخص گردیده است. این امر نافی صلاحیت های ضابطان عام نیست و آنان حتی در این موارد هم میتوانند اقدامات لازم را انجام دهند.

 

اقسام ضابطان عام دادگستری

این ضابطان در ماده 29 آیین دادرسی کیفری مورد اشاره قرار گرفته اند. این افراد اصولا پرسنل نیرو انتظامی محسوب میشوند اما همه پرسنل ضابط عام نیستند. اشخاصی که آموزش های مربوطه را دیده باشند، میتوانند به عنوان ضابط عام شناخته شوند. پس کارکنان وظیفه جزئی از این دسته محسوب نخواهند شد. میتوان به عنوان مثال از افسران و درجه داران نیروی انتظامی به عنوان ضابط عام نام برد.

تا رسیدن به نتیجه مطلوب در کنار شما هستیم

اقسام ضابطان خاص دادگستری

رئیس، معاون و مأمورین زندان نسبت به جرائمی که مربوط به امور زندانیان است

مأموران نیروی مقاومت بسیج

مأمورین وزارت اطلاعات

نیروهای مسلح در مواردی که قانون این اجازه را به آنان داده باشد

فرمانده هواپیما

مأموران جنگلبانی و شکاربانی

مأموران سازمان حفاظت گمرک

فرمانده کشتی

مأموران سازمان بنادر و کشتیرانی 

 

1)رئیس، معاون و مأمورین زندان نسبت به جرائمی که مربوط به امور زندانیان است

علت آنکه در این مورد ما با یک ضابط خاص مواجهیم این است که در محیط زندان، نمیتوان به مأمورین نیروی انتظامی دسترسی داشت و آنها در زندان حضور ندارند. بنابراین اگر جرمی در زندان واقع شود( مثلا نزاع منجر به مرگ)، رسیدگی به این موضوع در صلاحیت مأموران زندان است. بدیهی است که در این حالت، مأمور کسی است که از زندانیان محافظت می‌کند. نه مسئول غذای زندان یا افرادی از این قبیل.

تا رسیدن به نتیجه مطلوب در کنار شما هستیم

2)مأموران نیروی مقاومت بسیج

در قانون حمایت قضایی از بسیج، به وظایف این ضابطان اشاره شده است.(( به نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران اجازه داده میشود که همانند ضابطان قوه قضائیه هنگامی که با جرائم مشهود مواجه میشوند، در صورت حضور نداشتن ضابطان دیگر و یا عدم اقدام به موقع از جانب آنان، و یا اعلام نیاز، به منظور جلوگیری از امحاء آثار جرم، و فرار متهم اقدامات قانونی را بعمل آورند.

پس شرایط مداخله بسیج منوط به سه شرط است:

1)جرم مشهود باشد( جرائم مشهود را در مقاله" در چه صورتی یک جرم مورد تعقیب قرار میگیرد" بررسی کردیم. این جرائم جرائمی هستند که میتوان به راحتی به مرتکب مستند نمود) پس اگر جرمی غیر مشهود باشد، دیگر نیروی مقاومت بسیج حق دخالت ندارد. مثل اینکه قتلی در 15 روز پیش صورت گرفته و قاتل و آلت قتل هم در دسترس نیست.

2)شخص بسیجی باید دارای مجوز مخصوصی باشد. این مجوز ها پس از گذراندن دوره های خاصی به اشخاص داده میشود و شخص باید این مجوز را در صورت مطالبه ارائه کند.

3)شرایط وقوع جرم به نحوی باشد که ضرورت مداخله این نوع از ضابطان را توجیه کند. مثلا ضابطان دیگری وجود نداشته باشند، ضابطان حضور داشته باشند اما نتوانند اقدام به موقعی را انجام دهند و در مورد پایانی، ضابطان دیگر به بسیج اعلام نیاز کنند در این موارد شخص میتواند به عنوان یک ضابط خاص، مداخله نماید.

3)مأمورین وزارت اطلاعات

این مأمورین نیز صرفاً در موارد خاصی ضابط محسوب خواهند شد و میتوانند در مورد جرم و تعقیب آن اقدامات لازم را انجام دهند.

پیشگیری و مقابله با فساد و اختلال در امنیت اقتصادی، جرائمی که به نحو سازمان یافته ضد امنیت کشور باشد، اقدامات تروریستی و تهدیدات نرم. در صورت وقوع هر یک از این موارد، این ضابطان میتوانند وارد عمل شوند.

4) نیروهای مسلح در مواردی که قانون این اجازه را به آنان داده باشد

نیروهای مسلح اصولاً وظیفه حفظ تمامیت ارضی کشور را برعهده دارند و ضابط دادگستری محسوب نمیشوند. با این حال در موارد خاص و استثنایی میتوان آنها را به عنوان ضابط خاص درنظر گرفت

1) در شرایطی که نیاز است یک محل بازرسی ایجاد شده و ورود و خروج افراد کنترل شود. مثلا یک اقدام علیه امنیت کشور صورت گرفته و دادستان برای بررسی موضوع، ورود اشخاص به محوطه مورد نظر را منع میکند.

2) در جرائم نظامی، ضابطان خاص نظامی به جرم رسیدگی میکنند.

این مأموران در ماده 603 آیین دادرسی کیفری مورد اشاره قرار گرفته اند که شامل مأموران دژبانی، ماموران حفاظت اطلاعات، ماموران بازرسی، افسران و درجه داران نیرو های مسلح میشود.

نکته: در رابطه با سپاه پاسداران باید به این امر اشاره نمود که این نیرو نیز میتواند در موارد خاصی به عنوان ضابط خاص عمل نماید:

_مبارزه با جریان هایی که در صدد خرابکاری یا اقدام علیه جمهوری اسلامی هستند. 

_مبارزه با جریان ها و عواملی که با قوه قهریه درصدد نفی حاکمیت جمهوری اسلامی می‌باشند.

_اقدام به خلع سلاح افرادی که بدون مجوز خاص، سلاح و مهمات نگه داری میکنند.

_همکاری با نیروی انتظامی در جهت حفظ نظم و امنیت کشور

تا رسیدن به نتیجه مطلوب در کنار شما هستیم

5) فرمانده هواپیما

در صورتی که جرمی داخل هواپیما واقع شود، این فرمانده هواپیماست که وظیفه بررسی اولیه جرم و حفظ مدارک را برعهده خواهد داشت. چرا که در این حالت به ضابطان عام نمیتوان دسترسی داشت.

6) مأموران جنگلبانی و شکاربانی

این افراد نیز توسط سازمان جنگلبانی و شکاربانی موظف به کشف جرم هایی هستند که در حیطه مأموریت آنان واقع میشود. مثل شکار غیر مجاز یا استفاده از سلاح های جنگی برای شکار.

7) مأموران سازمان حفاظت گمرک

این ماموران نیز به منظور مقابله با قاچاق کالا و مواد مخدر، در ورود و خروج از گذرگاه های گمرکی، به عنوان ضابط خاص محسوب میشوند.

8) فرمانده کشتی

اگر جرمی در کشتی واقع شود، وظیفه کشف جرم و جمع آوری دلایل تا زمانی که کشتی به خشکی برسد بر عهده اوست. فرمانده کشتی میتواند حتی در مواردی اقدام به بازرسی از مسافران نماید و یا آنان را تحت نظر بگذارد.

9) مأموران سازمان بنادر و کشتیرانی به شرطی که وظایف مربوطه را تحت نظارت دادستان فرا گرفته باشند

شناخت ضابطان دادگستری و وظایف آنان میتواند در مواردی سخت یا چالش برانگیز باشد. بهتر است برای شناخت حقوق و وظایف خود در مواجه با ایشان، با یک مشاور حقوقی مشورت نمایید.

تا رسیدن به نتیجه مطلوب در کنار شما هستیم