کیفیات مخففه قضایی

کیفیات مخففه قضایی اوضاع و احوالی هستند که منجر به کاهش مجازات میشوند. بررسی شرایط تخفیف جرم مجرم توسط قاضی و همینطور بررسی میزان کاهش و تبدیل جرم از موضوعات مهم این مقاله می باشد.

مجرمینی که مرتکب یک جرم میشوند، در یک شرایط یکسان قرار ندارند. ممکن است یک جرم به دلیل عذاب وجدان متهم با اقرار وی ثابت شود اما مجرم دیگری با پیگیری های مفصل دستگاه قضایی دستگیر شود. پیداست که این دو مورد، یکسان نیستند و روا نیست که قانونگذار این دو را یکسان انگارد. به همین دلیل در قانون مجازات با مواردی برخورد میکنیم که متهم به دلیل وجود شرایط و اوضاع و احوالی، از مجازاتی سبک تر برخوردار میشود. این امر موضوع مقاله ما خواهد بود.

تعریف کیفیات مخففه چیست؟

 همانگونه که در مقالات دیگری بیان نمودیم، کیفیات مخففه قضایی اوضاع و احوالی هستند که مانند معاذیر قانونی مخففه منجر به کاهش مجازات میشوند. با این تفاوت که قاضی در اعمال کاهش مجازات مختار است. وجود این کیفیات موجب میشود که مجازات با شخصیت بزهکار یکسان گردد و مثلا فردی که در نهایت وقاحت جرم را مرتکب میشود و اصلاً در صدد جبران بر نمی آید، با شخصی که پس از ارتکاب جرم پشیمان شده و در صدد  جبران بر می آیند، یکی نباشند.

اصول کلی حاکم بر کیفیات مخففه قضایی

1) حدود و قصاص و دیات قابل تخفیف نیستند. مثلا امکان ندارد که حکم قصاص شخصی، به حبس ابد تبدیل شود یا آنکه به جای صد ضربه شلاق حدی، هفتاد ضربه به شخص بخورد. در مواردی حتی نمیتوان کیفیات مخففه را اعمال نمود. مثلا در رابطه با مجازات اخلال گران در نظام اقتصادی کشور، چنین موارد تخفیفی اعمال نمیگردد.

2) اگر یکی از جهات تخفیف وجود داشته باشد و قاضی به سبب آن جهت حکم محکومیت را تخفیف دهد، دیگر نمیتواند به همان سبب حکم را تخفیف دهد. مثلا به سبب همکاری موثر اقدام به تخفیف کرده است؛ دیگر نمیتواند به دلیل ادامه همکاری، دوباره مجازات را تخفیف دهد مگر در دو مورد:

مورد اول: اگر محکوم علیه به حکم دادگاه تسلیم شود یا آنکه حق تجدید نظر خواهی را مسترد کند، دادگاه تا یک چهارم حکم وی را تخفیف خواهد داد. این تخفیف را میتوان با سایر موارد اعمال کرد.

مورد دوم: حالتی که جرمی غیر قابل گذشت بوده و پس از قظعی شدن حکم، شاکی یا مدعی از شکایت خود صرف نظر کرده است. در این حالت نیز متهم میتواند از دادگاه درخواست تجدید نظر از حکم را خواستار شود.

آیا حبس ابد را میتوان تقلیل داد؟

حبس ابد تعزیری اکنون وجود ندارد. چرا که به سبب ماده 3 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، تمامی حبس های ابد به حبس درجه یک تبدیل میشوند و این مقدار بیش از 25 سال خواهد بود و میتوان چنین موردی را کاهش داد.

شرایط تخفیف مجازات توسط قاضی

جهاتی که قاضی به موجب آن میتواند در مجازات مجرم تخفیف داده یا آنرا تبدیل کند:

گذشت شاکی یا مدعی خصوصی

کمک و همکاری موثر متهم در جهت کشف جرم

انگیزه شرافتمندانه متهم و حالت برانگیختگی وی

اقرار متهم نزد مراجع قضایی

حسن سابقه متهم یا ندامت وی یا وضع خاص متهم از قبیل بیماری یا کهولت

کوشش متهم در جهت تخفیف دادن آثار جرم و زیان های ناشی از آن.

زیان وارده به بزه دیده خفیف باشد یا آنکه نتایج زیان بار جرم به نسبت کم باشد.

شریک یا معاون جرم در وقوع جرم مداخله ضعیفی داشته باشند

1)گذشت شاکی یا مدعی خصوصی

اگر چند نفر شاکی داشته باشیم، گذشت برخی از آنان کفایت میکند و نیازی نیست که همه گذشت کنند

2)کمک و همکاری موثر متهم در جهت کشف جرم

این مورد نیز از جهات تخفیف به شمار می آید. مثلا مجرم یک سرقت مسلحانه دسته جمعی، به پلیس کمک کند که شرکاء و معاونان جرم مشخص شوند یا اینکه فردی که کلاهبرداری نموده است، مکان هایی که محل اخفای وجوه مردمی است را به پلیس نشان دهد

3)انگیزه شرافتمندانه متهم و حالت برانگیختگی وی

این مورد حالتی است که مثلا خود بزه دیده به نحوی مرتکب را تحریک به ارتکاب جرم کرده است. مثلا او را به ریخشند بگیرد و مرتکب بعد از ریخشند بزه دیده، وی را کتک بزند یا آنکه در جرائم مطبوعاتی، یک شخص به منظور اصلاح مسئولین، سخنان ناروایی را به آنان بزند که مشمول توهین محسوب شود اما انگیزه شرافتمندانه وی برای قاضی محرز گردد

4) اقرار متهم نزد مراجع قضایی

اگر متهم اقراری را در مراجع انجام دهد، این امر به این معناست که تا حدی از کار خود پشیمان بوده و از سوی دیگر همین اقرار موجب تسهیل کار دادستان شده است. بنابراین بهتر است که حکم محکومیت وی کاهش یابد

5) حسن سابقه متهم یا ندامت وی یا وضع خاص متهم از قبیل بیماری یا کهولت

اگر متهم اظهار پشیمانی کند، این امر گواهی بر آن است که به نحوی اصلاح شده است و نیازی به اصلاح وی در زندان نخواهد بود. در رابطه با حسن سابقه نیز باید بیان نمود که از آنجا که متهم به هر حال اولین بار است که مرتکب جرم شده است، روا نیست که مجازات وی زیاد از حد در نظر گرفته شود. 

6) کوشش متهم در جهت تخفیف دادن آثار جرم و زیان های ناشی از آن.

مثلا مجرمی که اقدام به کلاهبرداری کرده است، خود به جبران زیان های مادی و معنوی حاصل بر آمده و مثلا بخشی از اموال را به صاحبان آنان برمیگرداند. یا آنکه به روش های دیگری در جهت دلجویی از اشخاص بر می آید. بدیهی است که مجازات این مجرم با مجرمی که هیچ گونه تلاشی در جهت تخفیف آثار جرم نمیکند نمیبایست برابر باشد.

7) زیان وارده به بزه دیده خفیف باشد یا آنکه نتایج زیان بار جرم به نسبت کم باشد.

زیان وارده میتواند جسمی یا معنوی باشد. در این مورد باید وضع بزه دیده را دید تا بتوان راجع به میزان زیان وارده اظهار نظر کرد. مثلا اگر بزه دیده توهین شخصی باشد که آبروی چندانی در میان نزدیکانش دارا نیست، ممکن است دادگاه با ملاحظه این امر حکم دهد که در مجازات مرتکب تخفیفی داده شود

8) شریک یا معاون جرم در وقوع جرم مداخله ضعیفی داشته باشند

این مورد نیز نیاز به احراز امر توسط قاضی دارد

میزان کاهش یا تبدیل مجازات چقدر است؟

میزان تقلیل و تبدیل مجازات ها در صورت وجود جهات تخفیف دهنده.

اگر هر یکی از موارد هشت گانه بالا وجود داشته باشد، قاضی میتواند جرائم را به میزانی که در ماده 37 قانون مجازات اشاره شده است کاهش دهد. این کاهش به میزانی کمتر از حداقل مجازات مقرر صورت خواهد گرفت. مثلا اگر جرمی بین شش ماه تا دو سال حبس داشته باشد، تخفیف مجازات باید حالتی باشد که مجرم کمتر از شش ماه حبس را تحمل نماید( لازم به ذکر است که این موارد به موجب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، تغییر کرده اند و قانونگذار در قانون جدید، تا حدی نسبت به مجرمان سهل گیری بیشتری را روا داشته است).

- اگر مجازات جرمی درجه چهار و بالاتر باشد به میزان یک تا سه درجه کاهش خواهد یافت( درجات مجازات در ماده 19 قانون مجازات اشاره شده است. در واقع هر مجازاتی به نسبت میزان تحمل زندان و جزای نقدی، دارای درجه ای است. مثلا مجازات درجه یک یعنی حبس بیشتر از 25 سال و بعد مجازات درجه دو را داریم که مرتکب بین پانزده تا بیست و پنج سال حبس را محکوم خواهد شد و همین گونه تا به درجه هشت برسد که در این حالت مرتکب تنها حبس تا سه ماه را متحمل خواهد گردید).

-اگر مجازات جرمی حبس درجه پنج یا شش باشد، در این صورت به میزان یک یا دو درجه کاهش خواهد یافت و اگر مجازات درجه هفت باشد، به جزای نقدی تبدیل خواهد شد.

- مجازات مصادره کل اموال در صورت وجود جهات مخففه به جزای نقدی درجه یک تا چهار تبدیل خواهد شد.

- انفصال دائم به انفصال موقت تبدیل خواهد شد( 5 تا 15 سال)

- تقلیل دادن سایر مجازات های تعزیری به میزان یک یا دو درجه یا آنکه این مجازات به مجازات دیگری تبدیل شود از همان درجه یا درجه پایین تر( مثلا شلاق تعزیری و جزای نقدی تبدیل شوند)

نکته مهم آن است که اگر با جهات تخفیف، میزان مجازات حبس به کمتر از نود و یک روز برسد، در این صورت دادگاه باید مجازات را به مجازات های جایگزین حبس تبدیل نماید. علت این امر آن است که حبس کمتر از نود و یک روز، بیشتر از آنکه برای متهم چنین جرم کوچکی اصلاح کننده باشد، منجر به انحراف وی خواهد شد

در رابطه با اطفال و نوجوانان اگر جهات تخفیف وجود داشته باشد، قاضی باید به اندازه نصف حداقل قانونی مجازات را تعدیل کند.

توصیه پایانی

احکام راجع به تخفیف مجازات ها از گستردگی بسیار بالایی برخودار بوده و مستلزم تسلط شخص بر قانون و رویه قضایی است. بهتر است در رابطه با این موارد با یک وکیل یا مشاور متخصص مشورت نمایید. ما در هم وکیل کار شما را آسوده کرده ایم.