وظایف دادسرا و تفاوت های آن با دادگاه

به موضوع وظایف دادسرا و تفاوت های آن با دادگاهدر این پژوهش می پردازیم. بسیاری از اشخاص ممکن است از وظایف دادسرا و تفاوت های آن با دادگاه ها ذهنیتی نداشته باشند. این در حالی است که این دو نهاد، در دو دایره بسیار متفاوت انجام وظیفه کرده و شناخت ویژگی های آنان میتواند در احقاق حقوق اشخاص و تسریع پرونده های کیفری موثر باشد. در این مقاله قصد داریم که به دادسرا و ویژگی هایش بپردازیم.

دادسرا چه مرجعی می باشد؟

دادسرا مرجعی است که تعقیب دعاوی کیفری را انجام میدهد.

این گزاره بیانگر اصلی ترین وظیفه دادسرا خواهد بود. در واقع بر خلاف دعاوی حقوقی که تنها دادگاه وظیفه رسیدگی به دعوا را برعهده دارد، در دعاوی کیفری مسئله به نحو جداگانه ای مطرح میشود. در واقع در این دعاوی، این وظیفه دادسراست که به تعقیب متهم بپردازد و تحقیقات مقدماتی را نیز انجام دهد.. مثلا فرض کنید جرم قتلی اتفاق افتاده است و نیروی انتظامی سر صحنه حاضر میشود. در همین مرحله است که وظیفه دادسرا آغاز میشود. 

دعاوی حقوقی مورد عهده دادستان

با این حال علاوه بر تعقیب دعاوی کیفری، در یک سری موارد خاص نیز، پیگیری و دخالت در برخی از دعاوی حقوقی به عهده دادستان گذاشته شده است:

_در دعاوی مربوط به نصب قیم 

_در رابطه با امین جنین و شخص غایب مفقود الاثر، تقاضای این امر با دادستان است

_حفظ اموال اشخاصی که قیم آنها فوت کرده است بر عهده دادستان خواهد بود

-در رابطه با حکم ورشکستگی، این امر میتواند به تقاضای دادستان باشد

سلسه مراتب دادسراها چگونه است؟

دادسراها نیز دارای سلسه مراتبی هستند که باید بدان توجه نمود.

مانند دادگاه ها که دارای سلسه مراتب میباشند، اشخاصی که در دادسرا فعالیت میکنند نیز دارای سلسه مراتبی هستند که از دادستان شروع شده به معاون وی رسیده و سپس به دادیار ختم میشود. با این حال باید توجه نمود که بر خلاف دادگاه ها، دادستان ها در حوزه قضایی خود از اختیار عمل برخوردارند و اینگونه نیست که مثلا دادستان یک حوزه ای از دادستان مرکز استان تبعیت کند.

بازپرس نیز از قضات دادسرا محسوب میشود اما دارای اختیار عمل بوده و اصولا از دستورات دادستان تبعیت نمیکند.

بر خلاف دادگاه ها، در دادسرا امکان انجام وظایف مختلف توسط قاضیان وجود دارد.

مثلا دفاع از کیفرخواست میتواند توسط دادستان صورت گیرد یا آنکه توسط دادیار. حتی تحقیقات مقدماتی نیز میتواند توسط دادستان صورت گیرد( در حالی که در حالت عادی وظیفه این شخص نظارت بر امور خواهد بود) بنابراین گرچه سلسه مراتبی در دادسرا وجود دارد اما انجام وظایف مختلف توسط اشخاص دور از ذهن نیست.

استقلال دادسراها در برابر متهم و شاکی

دادسرا هم در برابر متهم، هم در برابر شاکی و هم در برابر دادگاه دارای استقلال است.

استقلال در برابر دادگاه: یعنی اگر دادسرا فردی را گناه کار تشخیص داد و آنرا به دادگاه معرفی نمود، دادگاه نمیتواند با این امر مخالفت ورزد و از محاکمه وی اجتناب کند. از سوی دیگر شروع به تعقیب متهم فقط از جانب دادسرا انجام خواهد گرفت.

استقلال در برابر متهم: دادسرا میتواند هر اقدامی که برای تحقیق نیاز باشد را انجام دهد و مثلا قرار تأمین از متهم بگیرد . حتی اگر متهم این قرار را ناعادلانه تشخیص دهد، دادسرا به گفته های وی عمل نخواهد کرد و شخص میتواند تنها در دادگاه به این تصمیم دادسرا اعتراض نماید.

استقلال دادسرا در برابر شاکی: یعنی در مواردی حتی اگر شاکی خواستار رفع تعقیب شود، دادسرا به عنوان نهادی که پیگیری پرونده را برعهده دارد، به این خواسته توجهی نخواهد نمود. علت آن است که دادسرا نماینده مردم محسوب میشود و باید به نمایندگی از عموم افراد تعقیب جرم را ادامه دهد ولو آنکه شاکی از ادامه تعقیب منصرف شود. تنها استثنای این مورد جرایم قابل گذشت است که با گذشت شاکی دیگر دادسرا تکلیفی به تعقیب نخواهد داشت.

آیا جهات رد دادرس در حقوق ایران وجود دارد؟

بله. مانند موارد مربوط به رد قضات، شاکی یا متهم میتوانند نسبت به رد دادرس اقدام نمایند. این امر در ماده 421 قانون آیین دادرسی کیفری مورد اشاره قرار گرفته است. موارد مهم رد دادرس از این قرار است:

1)دادرس قرابت نسبی یا سببی تا درجه سوم داشته باشد با متهم، معاون وی یا شاکی.

2)دادرس مخدوم یا قیم طرفین دعوا باشد.

3)دادرس فرزند یا همسر یا وراث یکی از طرفین یا معاون جرم باشد.

4)دادرس در همان امر کیفری اظهار نظر ماهوی کرده باشد.

5)بین دادرس، همسر و پدر و یا مادر و یا فرزند او و یکی از طرفین دعوا یا اقارب نزدیک به او دعوای حقوقی یا کیفری مطرح شده باشد و از تاریخ صدور رای، دو سال نگذشته باشد.

6)مواردی که دادرس یا همسر یا فرزند وی نفع شخصی داشته باشند در موضوع

رد دادرس به خود شخص اعلام میگردد. اگر پذیرفت که رسیدگی به شخص دیگری سپرده خواهد شد وگرنه میتوان به این  موضوع در دادگاه اعتراض کرد.

قضات دادسرا اصولاً مسئولیتی ندارند مگر آنکه مرتکب یک خطای شخصی شوند.

علت چنین اختیار عمل بالا این است که قضات دادسرا بتوانند به راحتی به تعقیب جرم پرداخته و از بایت شکایات خلاف واقع متهمان، جریان رسیدگی شان با اختلال مواجه نشود.

انواع دادسراها

دادسرا ها انواع و اقسام مختلفی دارند :

دادسرای عمومی و انقلاب

دادسرای دیوان عالی کشور

دادسرای نظامی

دادسرای ویژه روحانیت

1)دادسرای عمومی و انقلاب

ابن دادسرا در حوزه عمومی شهرستان واقع میگردد و بر خلاف دادگاه ها، ما دادسرای بخش یا استان نداریم. البته ممکن است دادسراهای تخصصی نیز تحت نظر دادسرای شهرستان ایجاد شود. مثال دادسرای ویژه نوجوانان، جرائم رایانه ای، جرائم اقتصادی و...وظیفه این دادسرا همانگونه که سابق بر این اشاره کردیم، کشف جرم و تعقیب متهم تا اتمام تحقیقات است. علاوه بر این موارد، این دادسرا به اجرای حکم نیز میپردازد.

2)دادسرای دیوان عالی کشور

به تعداد شعب دیوان عالی، این دادسرا وجود دارد. صلاحیت این دادسرا تمامی کشور است. وظایف این دادسرا وظایف دادستان کل است. مثل نظارت بر دادسراهای کشور، جابجایی و انتصاب دادستان ها، تعقیب جرم های مقاماتی که رسیدگی به آن در صلاحیت دیوان عالی کشور است، پیشنهاد احاله پرونده توسط این دادسرا صورت خواهد گرفت. وظیفه مهم دیگر آن است که دادستان کل کشور میتواند نسبت به اعاده دادرسی در رابطه با احکام قطعیت یافته دادگاه ها اقدام کند.

3) دادسرای نظامی

دادسرایی که به منظور رسیدگی به جرائم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی نیروهای مسلح تشکیل میشود. این دادسرا ها در مراکز استان وجود دارند.

4) دادسرای ویژه روحانیت

این دادسرا به جرائم مربوطه روحانیان و اختلافات محلی که مخل به امنیت عمومی باشد و طرف مقابل نیز روحانی باشد رسیدگی میکند. همچنین در مواردی که از سوی رهبری ارجاع میشود، این دادسرا ملزم به رسیدگی است.

توصیه پایانی

وظایف دادسرا و موارد حقوقی آن بسیار پیچیده تر از آن است که در چند مقاله نیز بتوان آنرا توضیح داد. بهتر است برای شناخت اختیارات و وظایف دادسرا به یک وکیل یا مشاور متخصص مراجعه نمایید.