شرایط بازگرداندن عملیات اجرایی به حالت پیش از اجرا به جهت بلااثر شدن حکم

ممکن است بنا به دلایل گوناگون حکمی که به مرحله ی اجرا رسیده و حتی عملیات اجرایی آن نیز خاتمه یافته است، لغو و بلااثر گردد. حال جهت جلوگیری از تضییع حقوق محکوم علیه حکم بلااثر شده و یا سایر افراد ذی نفع، قانون برای بازگرداندن شرایط به وضع سابق، یعنی پیش از اجرا چه ساز و کاری در نظر گرفته است؟ بر اساس ماده 39 قانون اجرای احکام مدنی در چنین شرایطی اگر حکم لازم الاجرا، به موجب حکم نهایی ثانویه، منتفی و بلااثر شود عملیات اجرایی به موجب دستور دادگاه به وضع سابق یعنی پیش از اجرای حکم بازگردانده می شود.

منظور از حکم نهایی چیست؟

پرسش : مشاهده نمودیم که یکی از شروط بازگرداندن عملیات اجرایی به حالت قبل از اجرا ، صدور حکم نهایی  است ،منظور از حکم نهایی چیست؟ 

در تعریف حکم نهایی چنین می گویند که حکمی است که قابلیت واخواهی و تجدیدنظر خواهی نداشته و حسب مورد یا قابل فرجام نیز نباشد و یا اگر واجد شرایط فرجام بوده، موعد ان منقضی شده باشد. فرض سوم این است که در مهلت نسبت به ان فرجام خواهی شده و حکم نهایتا در دیوان عالی کشور ابرام شده باشد یعنی صحت حکم اولیه مجددا در این مرجع  تایید شده باشد.

آیا جهت اعاده به وضع سابق درخواست ذی نفع نیز شرط است؟

 اگر حکمی بلااثر شده است آیا برای بازگرداندن عملیات اجرایی، دادگاه با اطلاع از بلااثر شدن حکم اجرا شده، می تواند راسا دستور بازگرداندن شرایط به پیش از اجرا را صادر نماید و یا صدور چنین دستوری مستلزم تقاضای ذی نفع یعنی محکوم علیه حکم اجرا شده است؟ 

در پاسخ باید گفت دادگاه نمی تواند در این خصوص راسا دستور را صادر کند و صدور ان منوط به تقاضای ذی نفع است از سویی به موجب ماده 39 قانون اجرای احکام مدنی بازگرداندن عملیات اجرایی به حالت قبل از اجرا، به دستور دادگاه و به ترتیبی که برای اجرای حکم تعیین شده است به عمل می آید. 

همچنان که گفته شد صدور دستور اجرای حکم از جمله مستلزم درخواست ذی نفع یعنی محکوم له ، وکیل یا نماینده یا قائم مقام قانونی اوست. 

فلذا صدور دستور اعاده به حالت پیشین نیز منوط به درخواست ذی نفع ان است و چنانچه چنین درخواستی ارائه نشود عملیات اجرایی تا هرجا که انجام شده باشد معتبر می ماند.

هزینه درخواست بازگردان عملیات اجرایی

پرسش : آیا درخواست درخواست بازگرداندن عملیات اجرایی باید به موجب دادخواست و با پرداخت هزینه دادرسی تقدیم شود؟ 

درخواست بازگرداندن عملیات اجرایی مستلزم ارائه دادخواست نبوده و هزینه ای نیز به آن تعلق نمی گیرد یعنی آن چنان که اجرای حکم مستلزم تقدیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی نیست اعاده به حالت پیش از اجرا نیز به همین صورت انجام می شود. 

دادگاه رسیدگی به عملیات اجرایی

پرسش : درخواست بازگرداندن عملیات اجرایی را باید به کدامین دادگاه ارائه نمود؟

در تمام مواردی که عملیات اجرایی حکم بلااثر شده، در همان حوزه دادگاه نخستینی انجام شده که اجرائیه را صادر نموده است، همین دادگاه یعنی دادگاه اجرا کننده ی حکم، که تحت نظر ان عملیات اجرایی صورت می گیرد، دادگاه صالح برای ارائه درخواست اعاده به وضع سابق است. 

اما چنانچه دادگاه اجراکننده ی حکم بنا به جهاتی مثلا وقوع اموال محکوم علیه در شهر دیگر به دادگاه محل وقوع اموال نیابت داده باشد چه؟ باید درخواست به کدام یک از دو دادگاه داده شود؟ 

باید گفت همان دادگاه نیابت دهنده، صالح جهت ارائه تقاضا بوده و باید دستور بازگرداندن عملیات اجرایی نیز از این دادگاه صادر شود در چنین شرایطی بعد از تقدیم درخواست، دادگاه دستور لازم را به دادگاه محل وقوع اموال که عملیات اجرایی پیرامون توقیف و فروش را انجام داده است خواهد داد.

گفته شد که چنانچه هر یک از جهات بازگرداندن عملیات اجرایی رخ دهد و سایر شرایط فراهم باشد به درخواست ذی نفع یعنی "محکوم له حکم بلااثر کننده" دادگاه دستور بازگرداندن عملیات اجرایی را صادر می کند. 

پرسش این است که آیا دستور دادگاه در این مورد شکل ویژه ای دارد؟ پاسخ منفی است چرا که در هیچ قسمت از قانون تصریحی در این باره وجود ندارد. بنابراین دادگاه پس از بررسی درخواست بازگرداندن عملیات اجرایی و احراز شرایط، ذیل همان درخواستی که ذی نفع تقدیم نموده است دستور اقدام مقتضی را صادر می کند و قسمت اجرا مکلف است عملیات اجرایی را بر اساس همین دستور به حالت پیش از اجرا بازگرداند.

سخن پایانی

به جهت محدود بودن ظرفیت مقاله برای درج تمامی نکات، چنانچه با سوال یا ابهامی در حیطه موضوع مورد بحث مواجه هستید توصیه می شود جهت اخذ پاسخ جامع با وکیل دادگستری مشورت نمایید.