خیار تعذر تسلیم چیست و ضمانت اجرا هایی به استناد خیار تعذر تسلیم

خیار در به معنای اختیار و توانایی فسخ و بر هم زدن معامله است خیار تعذر تسلیم یکی از انواع خیارات قانونی است که نامی از آن در قانون مدنی برده نشده است. 

خیار در قانون یعنی چه؟

اصطلاح خیار در فقه و قانون مدنی به معنی اختیار و توانایی فسخ و بر هم زدن معامله است. مبنای ایجاد خیارات قانونی در واقع جلوگیری از ورود زیان و ضرر ناروا به طرفی از معامله است که در معرض ان قرار دارد. خیارات متعددی در قانون احصا شده است مثل خیار شرط، خیار مجلس، خیار غبن، خیارعیب، تخلف از شرط و …. برخی از انها فقط مختص عقد بیع یا همان خرید و فروش بوده و برخی دیگر مشترک در انواع مختلفی از قراردادها هستند. با این توضیح مختصر به بحث اصلی یعنی خیار تعذر تسلیم می پردازیم.

خیار تعذر تسلیم چیست؟

همانطور که اشاره شد نام این خیار در قانون ما به صراحت اورده نشده است، لکن آن را باید لازمه ی تعادل و عدالت قراردادی دانست.

در تعریف این خیار باید گفت چنانچه طرف معامله بعد از انعقاد قرارداد، عاجز و ناتوان از تحویل مورد معامله به طرف دیگر باشد، طرف دوم می تواند آن عقد را یکجانبه فسخ کرده و برهم زند. این ناتوانی از تسلیم می تواند ناشی از وضع طبیعی مورد معامله باشد یا در اثر ناتوانی متعهد واقع شود. 

در نتیجه با حصول چنین وضعی طرفی که عاجز از اجرای تعهدات خویش است نمی تواند وفای به عهد را از جانب طرف دیگر معامله بخواهد،  چرا که در عقود معاوضی و دو سویه، انصاف و عدالت نیست که یکی از طرفین، عوض طرف مقابل را بگیرد و خود عوضی در مقابل آن ندهد. 

در قانون مواردی وجود دارد که نشان می دهد عجز از تسلیم مورد معامله نه تنها طرف مقابل را ملتزم به اجرای تعهدات نمی کند، بلکه التزام به کل عقد را نیز می تواند از بین ببرد و حق فسخ را برای وی ایجاد کند. 

ماده 239 قانون مدنی می گویند؛ اگر اجبار متعهد به انجام موضوع معامله ممکن نبوده و ان موضوع توسط شخص دیگری نیز قابل انجام نباشد، متعهد له حق فسخ خواهد داشت، هرچند  خیاربیان شده در ماده مذکور می تواند ناشی از تخلف از شرط فعل نیز باشد، لکن خیار تعذر تسلیم نیز تلقی می گردد. ماده 476 قانون نیز در باب مقررات عقد اجاره بیان داشته؛ موجر باید مورد اجاره را تسلیم مستاجر نماید و چنانچه از تسلیم اجتناب نمود، می توان الزام او را به تحویل خواست و در صورت تعذر در اجبار مستاجر حق فسخ را خواهد داشت. دو ماده مذکور مبنای روشنی برای وجود خیار تعذر تسلیم در قانون ماست هر چند که صراحتاً نام آن در مواد قانونی بیان نشده است.

با تعذر تسلیم مورد معامله طرف ذی حق چه ضمانت اجرا هایی را در اختیار دارد؟

عدم تسلیم در معاملات معوض، متناسب با موضوع معامله می تواند ،یکی از سه اثر ذیل را موجب شود:

-ایجاد حق حبس برای ذی حق به استناد تعذر تسلیم

-حق فسخ  در معامله به استناد تعذر تسلیم

-انفساخ معامله به استناد تعذر تسلیم

ایجاد حق حبس برای ذی حق به استناد تعذر تسلیم

یعنی شخصی که به زیان او موضوع معامله تسلیم نشده است ،می تواند از اجرای تعهدات خویش و تسلیم عوض متعلق به خود اجتناب کند و ان را تا زمان اجرای تعهدات طرف مقابل، نزد خود حبس نماید. 

حق فسخ در معامله به استناد تعذر تسلیم

طرف ذی حق می تواند به استناد تعذر تسلیم از حق فسخ و بر هم زدن معامله استفاده کند و بدین صورت جلوی ضرر را بگیرد. 

انفساخ معامله به استناد تعذر تسلیم

چنانچه تعذر درتسلیم ناشی از تلف و از بین رفتن موضوع معامله باشد، در این حالت عقد خود به خود و به حکم قانون منفسخ گردیده و نیازی به اعمال فسخ یکجانبه از سوی طرف دیگرمعامله نیست. 

نکته: ناتوانی و عجز از تسلیم موضوع معامله، هر گاه در اثر یک واقعه خارجی و اجتناب ناپذیر باشد، سبب معاف شدن شخص متعهد از وفای به عهد است، البته همبستگی دو تعهد یا عوضین معامله ایجاب می نماید که طرف مقابل نیز که حاضر به اجرای تعهدات خویش است، در نتیجه انفساخ عقد یا ایجاد خیار فسخ، بتواند از تعهد و التزام خارج شود. به همین دلیل است که بیان نمودیم هدف از ایجاد خیار تغذر تسلیم برقرای عدالت و دفع زیان است.

سخن پایانی

نظر به گستردگی بحث خیارات قانونی و شرایط و احکام ویژه ی هر کدام، پیشنهاد می شود جهت کسب اطلاعات جامع و دقیق، چنانچه با مسئله ای مشابه رو به رو هستید، حتما از یک وکیل متخصص در فسخ قراردادها مشاوره تخصصی دریافت نمایید.