موارد اسقاط خیار غبن

پیش از ورود در بحث اصلی لازم است توضیح دهیم غبن چیست. غبن به حالتی اطلاق می شود که در عقود معوض و دوسویه، دو چیز در برابر هم مبادله گردند و تعادل و ارزش اقتصادی بین انها در زمان عقد وجود نداشته باشد، بنابراین در نتیجه ی ان یکی از طرفین معامله به خاطر این نابرابری فاحش دچار زیان ناروا شود.

با ایجاد خیارغبن توسط مقنن، فرد زیان دیده که مغبون نام دارد، به حکم ماده 416 قانون مدنی می تواند پس از علم به ارزش واقعی عوضین عقد را فسخ کرده و بر هم زند .پس از این توضیح مختصر قصد داریم ببینیم ،در چه مواردی فرد فرصت فسخ قرارداد به استناد خیار غبن را از دست می دهد.

جبران ضرر و خسارات وارده،  پیش از اعمال حق فسخ

در خیارغبن برای اینکه فرد مغبون، امکان فسخ قرارداد را داشته باشد باید دو شرط محقق شود:

1) ضرر و نابرابری فاحش در زمان انعقاد معامله  وجود داشته باشد و در نتیجه تعادل ارزشی موضوعات معامله حین العقد برهم خورد.

2) این نابرابری و ضرر تا زمان اعمال خیار فسخ وجود داشته باشد. بنابراین ضرری که جبران شده دیگر محلی برای دفع ان به وسیله خیار فسخ وجود ندارد چرا که هدف و مبنای ایجاد این خیار، دفع ضرر از مغبون است و در فرض حاضر این زیان مرتفع شده است.

جبران ضرر وارده به مغبون چگونه ممکن است؟ 

1) تغییر ارزش و بهای کالای معامله شده، به شکلی که بعد از عقد تعادل مورد نظر برقرار شود. به عنوان مثال ملکی که دو میلیارد ارزش داشته، اگر 4 میلیارد فروخته شود خریدار در مقام غبن قرار دارد و نابرابری فاحشی حاکم است حال چنانچه پیش از اعمال خیار غبن و فسخ از جانب وی ناگهان قیمت ان ملک ترقی کند به طوری که به 6 میلیارد تومان برسد بدین ترتیب می توان گفت معامله ضرری تبدیل به یک معامله سود آورشده است؛ فلذا دیگر بهانه ای برای خریدار جهت فسخ وجود ندارد. 

2) طرف قراردای که معامله به سود او انجام شده یا شخص ثالث خارج از قرارداد تفاوت بها را پرداخته و جبران نماید؛ البته این در موردی است که مغبون بعد از اطلاع از وجود خیار غبن تصمیم به فسخ دارد و هنوز ان را اعمال نکرده و از سوی دیگر به اخذ ما به تفاوت رضایت بدهد قانون مدنی در ماده 421 قانون مدنی می گوید؛ جبران ضرر مغبون توسط فرد دوم قرارداد خیار ایجاد شده را ساقط نمی کند مگر انکه مغبون راضی به اخذ بهای واقعی شود فلذا صرف جبران ضرر بدون تراضی با مغبون جهت اسقاط خیار کافی نیست.

اسقاط خیار فسخ ضمن قرارداد

مقنن ورود ضرر ناعادلانه را به مغبون صحیح و روا نمی داند به همین دلیل به او اختیار فسخ می دهد تا بتواند منافع خویش را حفظ کند لکن دو طرف معامله این امکان را دارند که در ضمن قرارداد اولیه هر قسم خیاری از جمله خیار غبن را  از خود سلب و ساقط نمایند. 

بنا بر ماده 10 قانون مدنی طرفین می توانند هرقسم شرط و قراردادی که برخلاف نظم عمومی یا اخلاق حسنه نباشد، میان خود مقرر کنند و اسقاط خیارات ضمن عقد نیز برخلاف هیچ کدام از دو مورد مذکور نیست، فلذا طرفین در قید آن آزادند. 

اسقاط خیار غبن ممکن است در حین معامله باشد یا بعد از آن، ممکن است صریح باشد یا ضمنی. البته در فرضی که مغبون ضمن عقد خیار را از خود ساقط کرده است، باید بین غبن متعارف و غبن افحش تفاوت قائل شد، فلذا اگر بدین تصور که قیمت در حد غبن متعارف و معمول است، خیار را از خود سلب نماید و بعدها روشن شود بهای واقعی قرارداد چندین و چند برابر قیمت واقعی است در این صورت با وجود اسقاط خیار ضمن عقد لازم الاتباع، حق فسخ برای چنین شخصی برقرار است. 

نکته: اعمال خیار غبن باید به قید فوریت انجام شود، لکن معیار تعیین مدت با عرف است از سوی دیگر چنانچه فرد تاخیر کند و عرف عذر او را بپذیرد خیار برقرار خواهد بود همچنین زمان اغاز خیار از زمانی است که فرد نسبت به نابرابری مطلع شده و از جانب دیگر به وجود خیار فسخ آگاه است. 

سخن پایانی

نظر به رواج معاملات خرید و فروش پیشنهاد می شود حتما قبل از معامله نیز با وکیل مشورت های لازم را انجام دهید و اگر چنین نکردید پس از بروز اختلاف و ایجاد مشکل، اشتباه پیشین خود را در عدم مشورت و مراجعه به وکیل متخصص فسخ قرارداد تکرار ننماید.