پابند الکترونیک چیست و شرایط استفاده از آن

در سال های اخیر در راستای حبس زدایی و کاهش جمعیت کیفری، امکاناتی فراهم شده است تا محکومین به حبس با استفاده از ظرفیت های قانونی بتوانند دوران محکومیت خود را خارج از محدوده زندان ها و تحت نظارت سامانه های الکترونیکی بگذرانند. 

اما استفاده از تجهیزات الکترونیکی مستلزم وجود شرایط خاصی است لذا در این مقاله به تفصیل راجع به پابند الکترونیک چیست و شرایط استفاده از آن و مراحل درخواست و دریافت آن صحبت می شود.

پابند الکترونیک چیست؟

پابند الکترونیک یک وسیله هوشمند است که به مچ پای زندانیان نصب می شود و به وسیله آن می توان لحظه به لحظه از راه دور شخص محکوم به حبس را کنترل و ردیابی کرد. پابند الکترونیکی دارای سیستم جی پی اس می باشد و شکل ظاهری آن شبیه ساعت دیجیتال است.

محکومین به حبس تعزیری در صورت وجود شرایط می توانند با استفاده از پابند الکترونیکی، دوره محکومیت خود را خارج از محل زندان و در محدوده مکانی مشخص بگذرانند. لازم به ذکر است مطابق قانون، اعطای پابند الکترونیک به شخص محکوم منوط به رضایت خود او می باشد.

کدام گروه از مجرمین مشمول پابند الکترونیک می شوند؟

کدام گروه از مجرمین مشمول پابند الکترونیک می شوند؟ به عبارت دیگر چه مجرمینی می توانند از پابند الکترونیک استفاده نمایند؟ ماده 2 آیین نامه اجرایی مراقبت­ های الکترونیکی به این پرسش پاسخ داده است. بر اساس ماده مذکور، "افرادی که ممکن است حسب تصمیم مرجع ذی­صلاح تحت مراقبت الکترونیکی قرار گیرند شامل مواردی از قبیل:

۱ـ متهمان مشمول بند چ ماده ۲۱۷ قانون؛   
۲ـ محکومان مشمول ماده ۶۲ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲؛   
۳ـ زندانیان تحت نظام نیمه آزادی و شاغل در مراکز حرفه آموزی؛   
۴ـ افرادی که به موجب قانون یا تصمیم مرجع قضایی تحت مراقبت بوده یا از ورود یا خروج از محدوده معینی منع شده­اند، از قبیل مراقبت­های مذکور در مواد ۴۲ و ۴۳ قانون مجازات اسلامی؛

۵ ـ سایر موارد پیش بینی شده در قوانین و مقررات، می باشد."

مستفاد از ماده 217 قانون آیین دادرسی کیفری، بازپرس پس از تفهیم اتهام و تحقیق لازم، در صورت وجود دلایل کافی می تواند قرار تامین التزام به عدم خروج از منزل یا محل اقامت تعیین شده با موافقت متهم با تعیین وجه التزام از طریق نظارت با تجهیزات الکترونیکی یا بدون نظارت با این تجهیزات را صادر نماید.

مستفاد از ماده 62 قانون مجازات اسلامی، "در جرائم تعزیری از درجه پنج تا درجه هشت، دادگاه می‌تواند در صورت وجود شرایط مقرر در تعویق مراقبتی، محکوم به حبس را با رضایت وی در محدوده مکانی مشخص تحت نظارت سامانه (سیستم) های الکترونیکی قرار دهد. " همچنین بر اساس تبصره 2 این ماده، "مقررات این ماده در مورد حبس ‌های تعزیری درجه دو، درجه سه و درجه چهار نیز پس از گذراندن یک چهارم مجازات ‌های حبس قابل اعمال است."

شرایط استفاده از پابند الکترونیک چیست؟

همانطور که بیان شد تمامی محکومین به حبس مشمول استفاده از پابند الکترونیک نمی شوند. در واقع محکومین برای استفاده از پابند الکترونیک باید واجد شرایطی باشند. اما شرایط استفاده از پابند الکترونیک چیست؟ شرایط استفاده از پابند الکترونیکی در بخشنامه شرایط استفاده از پابند الکترونیکی  بیان شده است. بر اساس بخشنامه مذکور، "محکومین زیر در صورت اقتضا و احراز شرایط می‌توانند از نظام سامانه های الکترونیکی بهره مند شوند.

الف: جرایم تعزیری درجه (۵) تا درجه (۸) بدون تحمل حبس.

ب: جرایم تعزیری درجه (۲)، درجه (۳)، درجه (۴) پس از گذراندن یک چهارم مجازات های حبس.

پ: محکومان به حبس که به جزای نقدی نیز محکوم شده اند و جزای نقدی را پرداخت ننموده اند؛ در صورت سپردن تامین مناسب می توانند از نظام آزادی تحت نظارت الکترونیکی استفاده نمایند.

ت: محکومان به حبس بدل از جزای نقدی.

ج: محکومان به حبس تعزیری که به رد مال ناشی از جرم محکوم شده اند و در اجرای بند (ب) ماده (۴۰) قانون مجازات اسلامی در صورت اقدام به جبران ضرر و زبان با برقراری ترتیبات جبران.

چ: محکومان دارای محکومیت های متعدد به حبس تعزیری در صورتی که اعمال مقررات تعدد، در میزان مجازات قابل اجرا مؤثر باشد.

ح: محکومان دارای دو فقره محکومیت غیر قابل تجمیع، پس از تحمل حبس تعزیری یکی از محکومیت ها و شروع به اجرای محکومیت دوم با لحاظ احراز شرایط قانونی.

خ: زندانیان تحت نظام نیمه آزادی و شاغل در مراکز حرفه آموزی.

د: مشمولان بند (ج) ماده 217 قانون آیین دادرسی کیفری

ذ: مرتکبان قاچاق کالا و ارز که به لحاظ عدم پرداخت جزای نقدی مجازات آنها مطابق ماده 60 قانون قاچاق کالا و ارز  به حبس بدل از جزای نقدی محکوم شده اند و مدت حبس بدل از جزای نقدی بیش از (۵) سال باشد. پس از تحمل یک چهارم مجازات حبس.

ر: افرادی که به موجب قانون با تصمیم مرجع قضایی تحت مراقبت بوده و از ورود با خروج از محدوده معینی منع شده اند.

ز: سایر موارد پیش بینی شده در قوانین و مقررات."

لازم به تصریح است ارائه رضایت کتبی محکوم علیه مبنی بر استفاده از پابند الکترونیک یکی دیگر از شرایط استفاده از پابند الکترونیک به شمار می آید. علاوه بر شرایط مذکور، محکوم علیه بایستی شرایط مراقبتی مقرر برای تعویق صدور حکم را نیز دارا باشد. برخی از مهم ترین این شرایط عبارت اند از: 

- وجود جهات تخفیف

- پیش بینی اصلاح مرتکب

- جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران

- فقدان سابقه کیفری موثر

قیمت و وثیقه پابند الکترونیک چقدر است؟

قیمت و وثیقه پابند الکترونیک چقدر است؟ مستفاد از بخشنامه تعرفه استفاده از تجهیزات مراقبت الکترونیکی (پابند الکترونیکی) تعرفه استفاده از تجهیزات مراقبت الکترونیکی (پابند الکترونیکی) بابت هر روز استفاده به شرح ذیل می باشد:

الف- مبلغ 000/200 ریال برای عموم افراد

ب – مبلغ 000/100 ریال برای افرادی که به تشخیص مددکار و تأیید رئیس مؤسسه کیفری با موافقت مدیر کل زندان های استان و با مقام مجاز معرفی شده از سوی ایشان از پرداخت تعرفه مقرر در بند الف عاجز هستند؛

پ – مبلغ 000/20 ریال برای افراد تحت پوشش کمیته امداد حضرت امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی کشور و زنان سرپرست خانوار

شایسته ذکر است مطابق ماده 23 آیین نامه اجرایی مراقبت­ های الکترونیکی، " افرادی که به تشخیص سازمان توانایی پرداخت تمام یا بخشی از هزینه استفاده از تجهیزات را ندارند، در حدود اعتبارات و منابع مالی سازمان از پرداخت هزینه معاف می­گردند."

گفتنی است بر اساس ماده 12 همان قانون، "در صورت ورود خسارت به تجهیزات از ناحیه استفاده کننده، میزان خسارات وارده از محل وثیقه وصول می شود. در صورت اعتراض، تعیین میزان خسارت با نظر کارشناسی است که مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه معین می کند."

محدوده پابند الکترونیک چقدر است؟

محدوده مراقبت، محدوده­ای است که حسب مورد، فرد تحت مراقبت در ورود، خروج، تردد یا توقف در آن محدوده مجاز، ملزم یا منع شده باشد. چنانچه متهم یا محکوم از محدوده تعیین شده توسط مقام قضایی خارج شود آلارم و هشدار هایی برای مامورین ذی صلاح ارسال و شخص دستگیر می شود.

اما پرسش مهمی که در این بخش برای بسیاری از اشخاص مطرح می شود آن است که محدوده پابند الکترونیک چقدر است؟ در پاسخ به این پرسش باید بیان کرد مستفاد از دستور العمل تعیین محدوده مراقبتی محکومان تحت نظارت سامانه های الکترونیکی، محدوده مراقبتی پابند الکترونیک دارای سه درجه می باشد:

الف) محدوده مراقبتی درجه ۱:  محلی با نشانی معین است که فرد تحت مراقبت، در آن سکونت دارد و شعاع تردد مجاز در آن حداکثر ۲۰۰ متر از ساختمان محل سکونت است.

ب) محدوده مراقبتی درجه ۲:  محلی که فرد تحت مراقبت در آن سکونت دارد و شعاع تردد مجاز در آن حداکثر ۵۰۰ متر از ساختمان محل سکونت وی می‌باشد.

پ) محدوده مراقبتی درجه ۳ : محلی که فرد تحت مراقبت در آن سکونت دارد و شعاع تردد مجاز در آن حداکثر ۱۰۰۰ متر از ساختمان محل سکونت وی می‌باشد.

شایان ذکر است مراجع قضایی در مواردی که رأی به مراقبت تحت نظارت سامانه های الکترونیکی صادر می‌کنند مکلف است یکی از محدوده های مراقبتی مذکور را به عنوان محدوده مراقبت تعیین نمایند تا فرد مذکور در آن محدوده، تحت نظارت و مراقبت قرار گیرد. این محدوده با لحاظ نوع و کیفیت ارتکاب جرم، سوابق، آثار زیانبار و خسارت ‌های وارده به بزه ‌دیده و جامعه و همچنین با در نظر گرفتن شخصیت و وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی فرد تحت مراقبت تعیین می شود.

محکومان می توانند در مواردی درخواست افزایش محدوده پابند الکترونیک را از مرجع قضایی داشته باشند. در این راستا ماده 22 آیین نامه اجرایی مراقبت­ های الکترونیکی مقرر می دارد: "مرجع قضایی می تواند به درخواست شخص تحت مراقبت در مواردی از جمله موارد زیر محدوده مراقبت را تغییر دهد:   
الف ـ پیشنهاد قاضی اجرای احکام به لحاظ حسن رفتار یا اجرای کامل تدابیر نظارتی یا دستورات مراقبتی با موافقت فرد تحت مراقبت؛

ب ـ پیشنهاد شورای طبقه بندی زندانیان."

شایسته ذکر است این درخواست یا پیشنهاد هر دو ماه یک بار قابل طرح می باشد. همچنین در صورت عدم همکاری مرتکب، قاضی اجرای احکام مراتب را جهت کسب تکلیف به مرجع قضایی مربوط اعلام و وفق تصمیمم مرجع اقدام می کند.

مراحل درخواست و دریافت پابند الکترونیک چیست؟

محکومین واجد شرایط دریافت پابند الکترونیک، ابتدا می بایست درخواست خود را به مددکار زندان تقدیم  و رضایت خود را در این رابطه اعلام نمایند. همچنین اشخاصی که هنوز به زندان معرفی نشده اند می توانند درخواست خود را به قاضی اجرای احکام تقدیم و ایشان این درخواست را برای دادگاه صادر کننده حکم ارسال می نماید. گفتنی است حتی اشخاصی که پرونده آن ها هنوز منتهی به صدور حکم نشده است نیز می توانند از قاضی صادر کننده حکم، استفاده از پابند الکترونیکی را به جای حکم به تحمل زندان درخواست داشته باشند.

علاوه بر این ماده 9 آیین نامه اجرایی مراقبت های الکترونیکی در رابطه با مراحل درخواست و دریافت پابند الکترونیک مقرر می دارد: "پس از حضور متهم يا محكوم عليه، مركز موظف است با احراز هويت به شرح زير اقدام نمايد: 

الف - اخذ وثيقه جهت جبران خسارت وارده به تجهيزات و اجراي تعهدات مربوط؛ 

ب - ارائه آموزش ‌هاي لازم به متهم يا محكومٌ ‌عليه و اخذ تعهد مبني بر رعايت ضوابط مربوط؛ 

پ - نصب و راه‌ اندازي تجهيزات؛ 

ت - دريافت هزينه استفاده از تجهيزات از فرد تحت مراقبت مطابق تعرفه، هر ماه يا درصورت تمايل وي به صورت يكجا. "

پابند الکترونیک چگونه باز می شود؟

پابند الکترونیک چگونه باز می شود؟ این پرسشی است که برای بساری از محکومینی که از پابند الکترونیک استفاده می کنند مطرح می شود. لذا در ادامه به آن پاسخ داده می شود. به طور کلی پابند الکترونیکی قفل و رمز خاصی دارد که این قفل تنها به دست مراجع قضایی باز خواهد شد. لازم به بیان است هیچ شخصی بدون مراجعه به مرجع قضایی حق باز کردن پابند الکترونیک را ندارد. در واقع باز کردن پابند الکترونیک نیازمند حکم قضایی است. و این امر هنگام نصب به محکوم علیه تذکر داده می شود.

نحوه درخواست پابند الکترونیک در دادگاه

آیا قبل از صدور حکم نیز می توان از دادگاه درخواست پابند الکترونیکی کرد؟ 

اگر پاسخ مثبت است نحوه درخواست پابند الکترونیک در دادگاه به چه صورت است؟ 

در پاسخ به پرسش های مذکور باید بیان کرد بله، قبل از صدور حکم نیز می توان از دادگاه، درخواست پابند الکترونیکی داشت. در واقع حتی اشخاصی که پرونده آن ها هنوز منتهی به صدور حکم نشده است نیز می توانند از قاضی، استفاده از پابند الکترونیکی را به جای حکم به تحمل زندان درخواست داشته باشند.  در این راستا اشخاص می توانند درخواست خود را مبنی بر استفاده از پابند الکترونیکی به جای حکم به تحمل زندان به دادگاهی که پرونده در آن مفتوح است تقدیم نمایند.