استرداد جهیزیه

مقدمه 

وضعیت جهیزیه و استرداد جهیزیه یکی از موضوعات مهم زوجین بعد از جدایی می باشد. اگر جهیزیه متعلق به زوجه باشد چگونه میتواند آن را مسترد نمایید، اگر زوجه بر روی یک کالا سند نداشتن تکلیف چیست؟

زوجین در بدو تشکیل زندگی مشترک اسبابی تهیه می کنند تا به وسیله آن نیازهای شخصی و مشترک خویش را برطرف سازند. از دید عرف این اسباب و اثاثیه در تسلط هر یک از زن و شوهر است.

شاید برای اثبات مالکیت اموال منقول کمتر معمول باشد تا دلیلی جهت ان، حفظ و نگه داری شود، بنابراین چنانچه زوجین بعد از مدتی از هم جدا شده و در خصوص مالکیت وسایل موجود در خانه مشترک بین انها اختلافی حاصل گردد، باید دید رفع اختلاف چگونه ممکن است.

جهیزیه چیست و شامل چه مواردی میشود؟

در قانون تعریفی درباره ی جهیزیه نداریم اما طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی میتوان تهیه وسایل مسکن را در شمول نفقه و برعهده شوهر قرار داد.

عرف جهیزیه را اموال منقولی میداند که زن پس از ازدواج به منزل مشترک می آورد و براین اساس زن مالک جهیزیه است و مرد صرفا حق استفاده از وسایل را دارد.

این فرض به علت کثرت موارد،غالب است چراکه در برخی مناطق عرف های متفاوتی در خصوص تهیه جهیزیه وجود دارد مثلا در برخی از شهرهای جنوبی تهیه وسایل منزل یا همان جهیزیه برعهده مرد است.

بنابراین تعریف جهیزیه در مناطق مختلف و با توجه به آداب و رسوم های مختلف،متفاوت است.این فرض به علت کثرت موارد،غالب است چراکه در برخی مناطق عرف های متفاوتی در خصوص تهیه جهیزیه وجود دارد مثلا در برخی از شهرهای جنوبی تهیه وسایل منزل یا همان جهیزیه برعهده مرد است.

بنابراین تعریف جهیزیه در مناطق مختلف و با توجه به آداب و رسوم های مختلف،متفاوت است.

تهیه جهیزیه قانونا و شرعا برعهده چه کسی است؟

تهیه جهیزیه که همان وسایل و اثاث منزل میباشد،طبق ماده 1107 قانون مدنی برعهده مرد میباشد بنابراین زن در قانون ایران هیچ تکلیفی به تهیه جهیزیه و وسایل مورد نیاز برای زندگی مشترک ندارد چراکه جهیزیه مصداقی از نفقه بوده و طبق ماده 1106 قانون مدنی، درعقد دائم نفقه بر عهده شوهر میباشد. 

زوجه چگونه می تواند جهیزیه متعلق به خود را مسترد کند؟

پرسش : اگر جهیزیه و اسباب موجود در منزل متعلق به زوجه باشد وی چگونه می تواند آن ها را مسترد کند؟

برای استرداد جهیزیه ای که زن در بدو زندگی مشترک به منزل شوهر اورده اگر سیاهه و لیستی از اقلام موجود باشد که به امضا و تایید زوج نیز رسیده باشدف طبق همان سیاهه مالکیت زن احراز می شود، اما چنانچه سیاهه ای در میان نباشد باید به سایر طرق مالکیت خویش را اثبات نماید. 

وضعیت نداشتن دلیل بر مالکیت جهیزیه چیست؟

پرسش: در جایی که زوجین دلیلی بر اثبات مالکیت خویش در مورد اسباب منزل ندارند حل اختلاف بین آنها چگونه ممکن است؟

قانون مدنی در این خصوص پاسخ روشنی ندارد لکن در این مقاله برانیم تا نظر حقوقدانان و رویه موجود در دستگاه قضا را بررسی کنیم: 

عده ای معتقدند جهت شناسایی مالک باید به قضاوت عرف مراجعه کنیم. چنانچه در منطقه ای عرف باشد که مرد اسباب و اثاث زندگی مشترک را تهیه  کند ،هنگام بروز اختلاف باید اصل را بر مالکیت مرد بدانیم و زن را در مقام مدعی. فلذا این تکلیف زن است تا برای مالکیت خود دلیل ارائه دهد. اگر برعکس این قضیه صادق باشد؛ در این حالت مرد مدعی است و اوست که باید جهت اثبات تعلق اثاث به خود دلیل اقامه کند. اما چنانچه عرف خاصی در ان منطقه حاکم نبود ،از آن رو که اسباب در تصرف و منزل مشترک زوج و زوجه است و هیچ دلیل و نشانه ای جهت ترجیح هر کدام وجود ندارد، باید هر یک را مالک نیمی از اثاثیه بدانیم. 

برخی بر این باورند، از انجا که تامین اسباب زندگی به موجب قانون و منابع شرعی بر عهده و وظیفه مرد است، فلذا تمام اسباب موجود نیز به او تعلق دارد 

عده ای دیگر می گویند، هر چند به موجب قانون تکلیف برعهده مرد گذاشته شده است، ولی از انجا که هزینه های مربوط به مراسم عروسی و تامین مسکن با مرد است، مرسوم است که زن جهیزیه را به خانه شوهر می اورد.

گروهی بر این عقیده هستند که ان بخش از اسبابی که مورد استفاده اختصاصی مردان است به زوج تعلق دارد و ان دسته از اموالی که مورد استعمال زنان است متعلق به زوجه است بنابراین زیورالات موجود در منزل، که تنها مورد استفاده زن قرار می گیرد ،مالکش نیز اوست. از طرفی اموالی که در هیچکدام از این دو دسته جای نمی گیرند اموال مشترک تلقی شده که در تصرف و مالکیت هر دوی ان هاست. ماده 63 قانون اجرای احکام مدنی در پیروی از نظر اخیر چنین تعیین تکلیف نموده که از اسباب و اثاثیه ای که در منزل مشترک زوجین یافت می شود، ان دسته از اموالی که عادتاً و معمولاً مورد استفاده زوجه است، ملک اوست و انچه عرفا اختصاص به مرد دارد، متعلق به شوهر است. مابقی اموال نیز بین زن و شوهر مشترک محسوب شده و بین انها به تساوی تقسیم می گردد ،مگر انکه هر یک دلیلی بر خلاف این ارائه دهند. 

جهیزیه عرفا متعلق به چه کسی است؟ 

طبق نظریه مشورتی  ۷/۹۸/۱۱۰۳مورخ ۲۵/۰۸/۱۳۹۸« جهیزیه عرفاً متعلق به زوجه است و لذا زوج نمی‌تواند مدعی مالکیت اجناسی شود که در سیاهه جهیزیه آمده است؛ مگر آن‌که با ادله دیگری خلاف آن را اثبات کند که تشخیص این امر حسب مورد بر عهده مرجع صالح میباشد.»

آیا وسایل شخصی جزءجهیزیه محسوب میشود؟

بنابر ماده 63 قانون اجرای احکام مدنی «از اموال منقول موجود در محل سکونت زوجین آنچه معمولا و عادتا مورد استفاده اختصاصی مرد باشد متعلق به شوهر و آنچه مورد استفاده اختصاصی زن باشد متعلق به زن میباشد و بقیه از نظر مقررات این قانون مشترک بین آنان محسوب میشود، مگر اینکه خلاف آن ثابت گردد.»

بنابراین جهیزیه اموال منقولی است که زن به خانه همسر میبرد تا مشترکا از آن استفاده شود ولی وسایل شخصی اقلامی است که اختصاص به زن یا مرد دارد و حسب مورد تحت تصرف و مالکیت یکی از آن هاست.

سیاهه جهزیه برای اثبات استرداد جهیزیه کافی است؟

پرسش: آیا جهت استرداد جهیزیه توسط زوجه، صرف ارائه سیاهه مورد تایید زوج ،کفایت می کند؟

باید دانست به طور کلی اوردن جهیزیه توسط زوجه و نیز امضا و دادن رسید توسط زوج، مبنی بر تایید اینکه اسباب را زوجه به منزل او اورده است، به تنهایی برای مطالبه جهیزیه توسط زن کافی نیست، چرا که در آراء بسیاری مشاهده می شود که علی رغم پذیرش مالکیت زن توسط قاضی، اثبات این موضوع که اموال در منزل موجود بوده و تحت تصرف مرد باقی مانده  و از بین نرفته نیز اهمیت داشته است. به طور مثال در رایی از دیوان عالی کشور در سال 1339 بدین صورت نظر داده شده که ارائه قیض و سیاهه جهیزیه توسط زوجه برای اثبات دعوای او جهت استرداد جهیزیه کافی نبوده بلکه باید این امر هم باید اثبات شود که وسایل مذکور در منزل شوهر باقی است و اثر رسید اخذ شده فقط منحصر به ان است که وی نمی تواند ادعای مالکیت کند .

شرایط لازم جهت استرداد جهیزیه چیست؟

۱-در ابتدا باید رابطه ی زوجیت بین طرفین اثبات گردد که به این منظور می بایست تصویر سند ازدواج به دادخواست استرداد جهیزیه ضمیمه شود.

۲-سپس مدارکی دال بر مالکیت زوجه نسبت به وسایل مورد ادعا وجود داشته باشد مانند فاکتور خرید.

۳- تصرف زوج بر اموال موضوع دعوا یا تلف اموال توسط زوج محرز شود.

۴-عدوانی یا غیرقانونی بودن تصرف زوج بر اموال احراز شود. مثلا خانم میتواند عدم رضایت و عدم اذن خود جهت استیفای زوج را با ارسال اظهارنامه اعلام نماید.

۵-اگر لیست جهیزیه یا به اصطلاح سیاهه جهیزیه وجود دارد و به امضای طرفین یا خانواده هارسیده ضمیمه شود.

۶-تعیین خواسته ی دقیق توسط خواهان در دادخواست استرداد جهیزیه:

خواهان باید لیست اموال را به صورت دقیق و با قید نام محصول و برند و مدل و نوع آن در داخواست قید کند تا دادگاه بتواند براساس آن رای بدهد و در اجرای حکم نیز دچار مشکل نشود. 

آیا دادخواست استرداد جهیزیه نیاز به کارشناسی دارد؟

دادگاه در این مورد اختیار دارد که در صورت نیاز موضوع را به کارشناسی جهت رویت اقلام و ملاحظه اسناد و مدارک موجود طرفین و یا لیست کردن اموال،ارجاع بدهد.

در صورت وقوع طلاق دادگاه بر اساس ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده مکلف است ضمن صدور رای،در مورد جهیزیه نیز اظهارنظر و تعیین تکلیف نماید.

وسایل نو و جدید منزل در دعوای استرداد جهیزیه متعلق به کیست؟

معمولا وسایل منزل پس از مدتی از بین میرود،مستهلک یا خراب میشود و وسایل نو جایگزین میشود.

در این صورت اگر بین زن و مرد اختلافی حاصل شود،هرکدام میتوانند به ادله و مستنداتی همچون فاکتورهای خرید کالا، سوگند، شهادت شهود و... استناد نماید و مالک اقلام و اموال مورد نظر شناخته شود

در صورت تلف شدن جهیزیه دعوای استرداد جهیزیه چگونه می بایست مطرح شود؟

در این خصوص نظریه مشورتی شماره ۳۲۰۱/۹۷/۷مورخ ۱۴/۱۲/۱۳۹۷ صادر شده است که بیان میدارد « ... در دعاوی مطالبه ی عین معین مانند استرداد جهیزیه دادگاه با توجه به ادله ابرازی خواهان باید استحقاق وی به دریافت عین معین را احراز کند و تکلیفی برای تحقیق راجع به موجود بودن عین مال مورد مطالبه ندارد؛ زیرا در صورت تلف نیز با عنایت به ماده 1 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی 1394 و ماده 46 قانون اجرای احکام مدنی و مواد 311 و 328 قانون مدنی باید مثل یا قیمت آن پرداخت شود و در این صورت نیازی به تقدیم دادخواست علیحده نیست.»

پرسش و پاسخ های متداول در خصوص استرداد جهیزیه

اگر رابطه زوجیت در دعوای استرداد جهیزیه احراز نشود،دادگاه چه رایی صادر مینماید؟

اگر رابطه زوجیت احراز نشود دعوا رد نمیشود بلکه در این صورت از صلاحیت دادگاه خانواده خارج میشود و در دادگاه عمومی صالح رسیدگی میشود.

مستندات قانونی دعوای استرداد جهیزیه کدام است؟

مواد ۳۰و ۱۱۱۸ قانون مدنی و مواد ۱۲ و ۴ و ۲۹ قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱ مرتبط با بحث استرداد جهیزیه می باشد.

دعوای استرداد جهیزیه مالی است یا غیرمالی؟ 

دعوای استرداد جهیزیه دعوای مالی محسوب شده و باید تقویم شود

مرجع صالح در رسیدگی به دعوای استرداد جهیزیه کدام است؟

در دعوای استرداد جهیزیه، سه مرجع صالح به رسیدگی میباشد: 

دادگاه محل سکونت زوجه        

دادگاه محل اقامت زوج

دادگاه محل وقوع عقد نکاح 

اگر ارزش واقعی جهیزیه تا میزان 20 میلیون تومان باشد،شورای حل اختلاف صالح به رسیدگی میباشد. (بند۵ ماده ۴و ماده ۱۲ قانون حمایت خانواده،ماده ۱۱ قانون آیین دادرسی مدنی)

اگر مرد بخواهد وسایل خریداری شده برای منزل را مسترد کند،چه دادخواستی باید مطرح نماید؟

زوج برای استرداد اموالی که خودش تهیه کرده است نمیتواند در قالب استرداد جهیزیه دادخواست بدهد بلکه در این صورت دعوایی با عنوان استرداد مال مطرح نماید.

هزینه ی دعوای استردادجهیزیه چقدر است و چگونه محاسبه میشود؟

میزان ارزش اموال منقول که به عنوان جهیزیه مورد خواسته قرار گرفته است،هم در میزان هزینه دادرسی و هم در تعیین مرجع صالح به رسیدگی تاثر دارد بدین صورت که:

اگر ارزش اموال خواسته شده از طرف زوجه،کمتر از 20 میلیون تومان در نظر گرفته شود، دو و نیم درصد از ارزش تعیین شده باید به عنوان هزینه دادرسی پیداخت شود و در این صورت نیز شورای حل اختلاف صالح به رسیدگی میباشد.

اگر ارزش جهیزیه مطرح شده در دادخواست بیشتر از بیست میلیون تومان باشد، 5/3 درصد آن به عنوان هزینه دادرسی پرداخت میشود و دادگاه صالح (دادگاه محل سکونت زوجه و یا دادگاه محل اقامت زوج) صالح به رسیدگی میباشد.

سخن پایانی

از آنجا که اثبات این امر گاهاً دشوار است، که اسباب و اثاثیه، متعلق به چه کسی بوده و نیز همچنان باقی و تحت تصرف است، توصیه می شود حتما جهت کسب نتیجه مورد نظر حتما از وکیل متخصص در حوزه خانواده مربوطه مشورت لازم را دریافت نمایید. شما در هم وکیل می توانید با ثبت درخواست مشاوره حقوقی خود با وکلای متخصص در هر حوزه ای مشاوره حقوقی نمایید.