اصول کلی در ظهرنویسی اسناد تجاری و احکام ظهرنویسی برای انتقال

ظهرنویسی در تعریفی ساده به معنی انتقال سند تجاری است. به این معنا که پشت سند امضا شده و به شخص دیگری سپرده خواهد شد. در واقع عبارت ظهر حاکی از این امر است که پشت سند امضا میشود. البته امضای پشت سند از باب غلبه خواهد بود و میتوان روی سند را نیز امضا نمود. مقررات راجع به ظهرنویسی یکی از موارد مهمی است که در رابطه با اسناد تجاری معنا می یابد.

در واقع بدون شناخت ظهرنویسی و آثار آن، اشخاص ممکن است با چالش های زیادی دست به گریبان شوند. در این مقاله قصد داریم به اصول کلی در ظهرنویسی اسناد تجاری و احکام ظهرنویسی برای انتقال آن بپردازیم:

تفاوت ظهرنویسی و ضمانت

تفاوت اول آن است که ظهرنویس کسی است که برات به حواله کرد وی صادر میشود و نامبرده آنرا به دیگری انتقال میدهد اما در مورد ضامن چنین امری صادق نیست و  وی تنها ضمانت سند را عهده دار میگردد. 

تفاوت دوم آن است که با ظهرنویسی، انتقال سند نیز صورت میگیرد در حالی که در رابطه با ضمانت، صرفا ضمانت از یک سند صورت پذیرفته و انتقالی واقع نمیگردد.

اما مهم ترین تفاوت ضامن و ظهرنویس آن است که ضامن فقط با کسی که از وی ضمانت کرده است مسئولیت تضامنی دارد در حالی که ظهرنویس با متعهد اصلی و تمامی ظهرنویسان دیگر، مسئولیت تضامنی خواهد داشت. به این معنا که شخص متعهد و ضامن هر دو مسئول پرداخت مبلغ سند هستند و دارنده میتواند به هرکدام که خواست مراجعه نماید اما در مورد ظهرنویس، مسئولیت وی به مراتب گسترده تر خواهد بود.

اگر مشخص نشود که امضای پشت سند بابت ظهرنویسی است یا ضمانت، حکم قضیه چیست؟

اگر از قرائن و اوضاع و احوال نتوان حکم چنین موردی را یافت، اصل بر آن است که ظهرنویسی از باب ضمانت صورت پذیرفته است.

نتیجه: با این توضیحات مشخص گردید که ضمانت نسبت به ظهرنویسی، مسئولیت ها و آثار کمتری را برای ضامن بدنبال خواهد داشت.

انواع ظهرنویسی در حقوق ایران

انواع ظهرنویسی در حقوق ایران شامل ظهرنویسی برای انتقال، وکالت و  وثیقه خواهد بود که در این مقاله به ظهرنویسی برای انتقال خواهیم پرداخت.

ظهرنویسی برای انتقال

این نوع ظهرنویسی معمولا در مواردی صورت میگیرد که شخصی دارنده سندی است که موعد آن چند ماه دیگر است و میخواهد زودتر به پول برسد. برای همین سند را در ازای مبلغ کمتری به دیگری منتقل کرده و اصطلاحا تنزیل میکند. 

در این صورت انتقال گیرنده پس از پرداخت مبلغ صاحب سند شده و میتواند در موعد پرداخت، پول را تحویل بگیرد. 

مثلا سندی که موعد آن 4 ماه دیگر است و مبلغ آن یک میلیارد تومان است، از سوی دارنده در ازای 900 میلیون به دیگری منتقل میشود. در این صورت شخص زودتر به پول خواهد رسید.

شرایط لازم برای این نوع ظهرنویسی

1) امضای ظهرنویس 

در ظهرنویسی برای انتقال باید حتما امضای ظهرنویس در سند قید شود. اصلا ماهیت ظهرنویسی همین امضای شخص است و بدون آن هیچ اعتباری برای این عمل حقوقی نمیتوان قائل گردید. پس مهر زدن باعث انتقال برات یا هر سند تجاری دیگر نمیشود. لازم به ذکر است که امضای پشت برگه از باب غلبه است و میتوان روی برگه را نیز به منظور ظهرنویسی امضا نمود.

2) تاریخ ظهرنویسی

قید تاریخ برای آن است که بدانیم تاجر در تاریخ ظهرنویسی ورشکسته بوده است یا نه و اینکه آیا ظهرنویس، اهلیت انجام معامله را داشته یا نه. چون ظهرنویسی عملی حقوقی است و باید اهلیت اشخاص در آن ثابت شود.

3) ذکر نام منتقل الیه در سند الزامی نیست

ذکر نام منتقل الیه در سند الزامی نیست ، اما اگر ذکر نشود، ظهرنویسی سفید امضا خواهد بود.

مثلا ذکر میشود که لطفا در وجه آقای حاتمی و حواله کرد ایشان پرداخت شود. در این صورت سند به وی منتقل خواهد گردید.

اما اگر شخص پشت سند را بدون ذکر نام امضا کند، در این صورت ظهرنویسی سفید امضا خواهد بود و دارنده میتواند به طرق مختلفی آنرا منتقل کند.

آیا سندی که با ظهرنویسی سفید امضا منتقل شده است، توسط دارنده قابل انتقال است؟

بله به سه صورت:

صورت اول آنکه نام شخصی در کنار امضای ظهرنویس قید شود. در این صورت وی دارنده سند خواهد بود مثلا در سفته ای، ظهرنویسی سفید امضا صورت گرفته و شخص نام خود یا دیگری را در کنار امضا قید میکند.اگر دارنده مجددا برات را امضا کند، خود ظهرنویس محسوب خواهد شد.

در حالت سوم، برات یا سند تجاری بدون آنکه امضای بیشتری در آن صورت گیرد، به طور فیزیکی به دیگری منتقل میشود و در این حالت، وی دارنده آن خواهد بود.

شرایط لازم برای صحت ظهرنویسی

برای صحت ظهرنویسی چه شرایطی لازم است؟

ظهرنویسی یک عمل حقوقی است و مانند تمامی اعمال حقوقی دیگر باید شرایط صحت عقد مندرج در ماده 190 قانون مدنی را دارا باشد. به همین دلیل ظهرنویسی باید واجد شرایط زیر باشد:

1) رضایت شخص ظهرنویس

ظهرنویسی بدون اراده انشایی و بدون رضایت صحیح نیست. پس اگر کسی با اجبار دستی دیگری را روی برگه ای بگذارد و وی برگه را امضا کند، این سند تجاری ظهرنویسی نشده است.

2) اهلیت انجام معامله

اهلیت به معنای توانایی شخص برای به عهده گرفتن اعمال حقوقی است. در این مورد نیز شخص باید اهلیت ظهرنویسی و متعهد شدن را دارا باشد وگرنه این عملیات صورت نپذیرفته است. 

پس اگر صغیر غیر ممیزی، برات را امضا کند، تعهد وی صورت نگرفته و ظهرنویسی نامبرده معتبر نخواهد بود با این وجود به دلیل اصل استقلال امضاها، تعهد سایرین به قوت خود باقی است.

3) جهت ظهرنویسی برات

اگر در براتی جهت نامشروع ان ذکر گردد و اشخاص با وجود چنین موردی، برات را امضا نمایند، در این صورت اصلا تعهد اشخاص صحیح نبوده و عمل ظهرنویسی واقع نشده است. 

شایان ذکر است که بین برات و سایر اسناد تجاری از حیث ماهیت عمل تفاوتی نیست و اگر شخصی بدون داشتن شرایط لازم، اقدام به ظهرنویسی سفته یا چک کند، باز هم این مقررات بر وی بار خواهد گردید.

پیشنهاد پایانی

فراموش نکنید که اسناد تجاری به دلیل ماهیتی که دارند، بسیار تعهد آور بوده و در صورت امضا، شخص امضا کننده باید تعهدات را انجام دهد. بهتر است قبل از ظهرنویسی و امضای این اسناد، با یک وکیل یا مشاور متخصص حقوقی مشورت نمایید.